Gelezen in februari 2021

Februari was weer een heel afwisselende maand: qua weer, qua humeur en qua boeken en genres...  Na de vrieskou en de sneeuw die ik eerst wel voor even leuk vond, was ik toch blij dat ik een weekje later bij voor februari ongepaste lentetemperaturen in het zonnetje wat kon opwarmen. Of het verspringen van de ene gezellige en grappige livestream naar een nieuwe boeiende lezing, met auteurs, comedians en andere slimme grappige mensen. Ik had kunnen mee discussiëren over welke vertalers geschikt zijn voor welke boeken, of over het al dan niet versoepelen van het 'corona-regime'. Ter informatie: ik heb me niet laten gaan in die laatste twee zaken want ik wou er gewoon niet te veel energie aan besteden.

Een van de laatste dagen mocht ik eindelijk na een maand of 9 nog eens plaatsnemen op de kappersstoel. Dat deed nog eens deugd na een tijdje! Hebben jullie al een nieuw fris geknipt kapsel?

Ik kan dus na een weekje verlof met een nieuwe "coupe" maart en maandag de nieuwe werkweek in die zich weer goed druk aankondigt.

Maar wat las ik deze maand?

Romans

1. Girl, Woman, Other - Bernardine Evaristo, 5 sterren

Dit werk is mijn favoriete boek van de voorbije 2 maanden! Bernardine Evaristo, een schrijfster van Nigeriaans-Braziliaans-Iers-Engelse afkomst, kreeg voor dit boek de Booker Prize in 2019, samen met Margaret Atwoord wier De testamenten toen op de markt kwam. De jury wou niet kiezen tussen deze twee auteurs en bedeelde hen dan maar beiden met de prijs. Girl, Woman, Other schetst het portret en brengt de stem van 12 Britse vrouwen van diverse afkomsten, rangen en standen over verschillende decennia heen. Je leeft mee met deze vrouwen en leert begrijpen hoe zij in de maatschappij wilden en willen staan, en welke keuzes ze hiervoor namen en nemen, en welke offers ze gebracht hebben in het verleden of nog willen brengen. Het boek is eigenlijk een raamvertelling waarin per hoofdstuk deze vrouwen gevolgd worden. Een mustread over de superdiverse samenleving die het VK rijk is. Mijn recensie

2. Het vloekhout - Johan de Boose, 4 sterren

Ik las dit boek van Johan de Boose samen met Katrien en Saskia als buddyread. Het vloekhout is een vrij dun boek waar héél veel in te vinden is. Het gaat over een stuk hout afkomstig van de boom waaronder Maryam grosso modo 2000 jaar geleden zwanger zou zijn gemaakt van Jesjoea en van wiens hout later het kruis gemaakt werd waaraan Jesjoea gestorven is. Johan de Boose geeft een heel andere wending aan het christelijke verhaal met andere woorden, en gaat daarna aan de haal met het vloekhout dat we volgen doorheen tijd en ruimte en dat een aantal hoogtepunten uit 2000 jaar westelijke en Europese cultuurgeschiedenis meemaakt. Zo krijg je als lezer de waarnemingen en beschouwingen van het hout mee, dat inderdaad het centrale personage is en ons ook nog eens uit het ik-perspectief aanspreekt. Samen met Saskia en Katrien ging ik op zoek naar de functie van dat bevreemdende vloekhout. Een heel rijk boek maar je moet er wel wat voor 'werken'! Lees meer in onze buddyread en mijn recensie. 

3. De poort - Sõseki Natsume, 3 sterren

Dit is nog altijd een van de weinige Japanse boeken die ik las. Na Reisverslag van een kat, een modern feelgoodboek van de schrijfster Hiro Arikawa, las ik nu deze Japanse klassieker uit 1910 van de erg geliefde Japanse auteur Sõseki Natsume die leefde van 1867 tot en met 1916. Ook Japan gaat net als de Europese samenleving in die periode door een industrialisering. Het koppel waarover het gaat in dit verhaal, Sosuke en Oyone, leeft in een armoedig huis in een buitenwijk van Tokio, en hoewel ze kinderloos zijn gebleven, hebben ze het geluk bij elkaar gevonden dat ze angstvallig trachten te bewaren. Als de jongere broer Koruko bij hen komt wonen - ook uit geldnood en omdat hij aan het studeren is - verandert er wel een en ander. Sosuke blijkt te zijn getrouwd uit liefde maar moest er wel heel wat voor opgeven. Lukt het hen om de rust en de vrede te bewaren? Het verhaal is wat kabbelend en raakte me ook niet echt omdat er niet zo veel evolutie te ontwaren viel op het einde. Het was de kennismaking waard in ieder geval. Ik schreef opnieuw een korte recensie. 

Poëzie

4. Samen. Al t' Hope - Rodaan Al Galidi & Maud Vanhauwaert, 4 sterren

Deze bundel was het poëziegeschenk van de Week van de Poëzie dit jaar, voor het eerst een duobundel! Het leuke is dan dat er twee dichters aan de slag kunnen, een nadeel is wel dat het sowieso al een dunne uitgave is en dat er dan ook wat minder werk van beide dichters te lezen valt. Mijn verwachtingen waren hoog gespannen hiervoor. Misschien wat té hoog, maar 4 sterren is nog meer dan gemiddeld goed natuurlijk. Maud Vanhauwaert blijft een favoriete stadsdichter die heel creatief is, de andere kant van deze medaille is dat haar gedichten soms ook erg 'gezocht' kunnen overkomen. Ze blijft gewoon heel goed welteverstaan. In deze gedichtenbundel had ik toch een lichte voorkeur voor de gedichten van Rodaan Al Galidi. 

5. & 6. Gedichten en Gedichten 2 - Yahya Hassan (†), 5 sterren x 2

Wat een man, die Yahya Hassan! Hassan werd in Denemarken geboren als zoon van Palestijnse ouders, vluchtelingen in Denemarken toegekomen in de jaren 1980. In april 2020 stierf hij op 24-jarige leeftijd, de doodsoorzaak werd nog niet bekendgemaakt. Hij zat als 13-jarige in een instelling waar hij werd behandeld wegens aanpassingsproblemen en kleine criminaliteit. In die instelling groeide zijn interesse voor de literatuur; in zijn eerste bundel Gedichten noemt hij o.a. Dostojevski en Knausgård als inspiratiebron. Hij geeft erin kritiek op zijn migrantenmilieu zowel als op de Deense omgeving waartussen hij zich moet zien te begeven. Hij mag geen Deens spreken bij hem thuis, en geen Arabisch op school. De bundels gaan over pesten, intrafamiliaal en overgeërfd geweld, slecht presteren, criminaliteit, drugsgebruik, terrorisme en de perceptie die dit met zich meebrengt voor de anderen uit deze migrantengroep, het zoeken naar een identiteit, de waanzin die hij ontwaart rondom hem in de maatschappij en in hemzelf. De gedichten die zonder uitzondering volledig in hoofdletters geschreven zijn, bliezen me omver en brengen een getormenteerde jongeman naar voren. In dit in gedichten gegoten levensverhaal komen harde maatschappelijke problemen aan bod en emoties die je onder de huid kruipen. Na het verschijnen van zijn eerste bundel veranderde zijn leven: hij kreeg politiebeveiliging maar er was ook sprake van achtervolgingen, vechtpartijen, een gevangenisstraf en opname in een kliniek. Hoe zwaar kan een leven al op die leeftijd zijn? Deze bundels zijn enorm confronterend en ik wilde ze al langer lezen. Nu is dit eindelijk gelukt. 

Een novelle

7. Baas en hond - Thomas Mann, 3 sterren

Na de klassieker De Buddenbrooks van Thomas Mann nog in januari, las ik ook zijn novelle Baas en hond. Een idylle. Van de Buddenbrooks was ik niet volledig overdonderd wat ik er eerst van had verwacht, het kreeg weliswaar nog vier mooie sterren dit boek waardig. Dit kleinood gaat over de vriendschap van de ik-figuur met zijn hond. Mann was zelf blijkbaar een hondeneigenaar maar het is me niet duidelijk geworden hoe autobiografisch dit was. Dit verhaal raakte me eerlijk gezegd opnieuw niet veel. Ik spreek in mijn korte bespreking over een ingebeelde vriendschap, en vooral een erg beschrijvend en wat filosofisch verhaal. Mann schetst wel heel goed in het boek het karakter van de hond, wat tot een aantal verrassende beschouwingen leidt. Met een idylle valt het niet echt te vergelijken volgens mij. :-) 

Een kinderboek

8. Missen is moeilijk - Bart Moeyaert, Annemie Heymans (†), 4 sterren

Dit is een kinderboek van Bart Moeyaert uit 2008 dat ik in de bibliotheek heb gevonden. Al enkele keren ben ik daar al eens gaan struinen op zoek naar een specifiek boek dat ik zo graag wil lezen (nl. Zwerveling van Peter Van den Ende), en zo vond ik toevallig ook dit. Dit boek bevat drie oudere verhalen: 'Voor altijd, altijd' uit 1993, 'Echt weg is niet ver' ook uit 1993 en 'Die steeg van ons' uit 1995 - verhalen die gaan over missen in verschillende vormen: over een meisje dat als ze buiten rondloopt in haar buurt een vrouw tegenkomt die het jaar voordien haar dochtertje heeft verloren, over een ander meisje waarvan de vader het huis verlaat om naar een ontwenningskliniek te gaan, en over een derde meisje dat een vriendje van haar uit haar straat ziet vertrekken en zelf niet gewaardeerd wordt voor haar talent. Dit is ook een prentenboek, met tekeningen door de Nederlandse kinderboekenschrijfster en illustratrice Annemie Heymans (gestorven in 2008). In begrijpelijke en mooie kindertaal worden zonder al te veel sentamentaliteit enkele grote emoties aangesneden aan de hand van de drie hoofdpersonages, 8- à 9-jarige meisjes, uit de verschillende verhalen. Een boek om het met jonge kinderen te kunnen hebben over gemis en verdriet, lijkt me. 

Een non-fictieboek

9. Het andere Amerika. Onder de schaduw van Trump - Monika Triest, 2 sterren

Om af te sluiten weer totaal iets anders, ook via de bibliotheek maar als e-book geleend. En wat maar goed was ook. De Vlaamse Monika Triest woonde in de VS en was er actief in de feministische beweging in de jaren 60 en 70 van de twintigste eeuw. Ze liep mee in betogingen tegen de oorlog in Vietnam, tegen racisme en uitbuiting, voor de Zwarte en Latino beweging met vriendinnen en collega's. In 2019 in het Trump-tijdperk ging ze deze terug bezoeken. Dit boek werd uitgebracht begin 2020 toen er nog geen sprake was van de coronacrisis noch van de verkiezing van de nieuwe Amerikaanse president Biden. Monika Triest heeft ongetwijfeld mooie verhalen over de vele verschillende bewegingen opgetekend die in dit boek voorkomen, maar qua structuur en schrijfstijl was dit boek helemaal niet goed uitgewerkt. Dit deed de opzet van dit boek zo goed als teniet voor mij. Dit is weer eens een academisch essay dat door dit soort mankementen volgens mij echt wel onleesbaar wordt ondanks het zo boeiende feitenmateriaal. Ik heb dit al meerdere keren meegemaakt. Echt jammer! Mijn recensie

Het vloekhout - Johan de Boose (buddyread)

Samen op zoek naar de functie van Het vloekhout

Met Katrien en Saskia

Voor de buddyread die ik in februari had gepland, heb ik mijn Hebbanvriendinnen Katrien en Saskia kunnen warm maken. Het boek Het Vloekhout van Johan de Boose werd in 2019 genomineerd voor de Libris Literatuur Prijs maar moest uiteindelijk de duimen leggen tegenover De goede zoon van Rob van Essen. Met dit boek maken we een reis doorheen tijd én ruimte.

Het verhaal

Het vloekhout is een boek van de Belgische auteur en doctor in de Slavistiek, Johan de Boose (1962), dat op maar weinig bladzijden een aantal hoogtepunten uit 2000 jaar cultuurgeschiedenis verpakt. Omdat geen enkel persoon zo lang kan leven, kwam de Boose uit bij een stuk hout als hoofdpersonage en dan nog wel uit het ik-perspectief. Het ‘vloekhout’ waarvan sprake kan denken, voelen, in diverse talen spreken met andere objecten maar niet met mensen. Hij kan ook niet bewegen uit zichzelf. Het zit vast in zijn ‘lichaam’ en is afhankelijk van zijn eigenaren om overal naar toe genomen te worden of te overleven totdat een volgende persoon hem terugvindt.

Zijn leven begint als boom op een hoge berg in Palestina, waar hij gade moet slaan hoe de jonge Maryam wordt verkracht door een aantal Romeinse soldaten. De zoon die eruit geboren wordt, Jesjoea, voelt dat hij de zwaarte van de hele wereld op zijn hoofd moet torsen en is daar volgens het hout, dan nog de boom, te gevoelig voor. De boom wordt tot zijn eigen afgrijzen omgekapt en van het hout wordt het kruis gemaakt waaraan Jesjoea door de hand van de Romeinen zal sterven. En waar er gehakt wordt, blijven er spaanders over: ons ‘vloekhout’ blijkt zo als deel van het kruis te overleven, die al deze momenten voor de rest van het boek met zich zal meedragen en hier af en toe naar zal verwijzen. Een Romeinse reiziger, Gaius, doet het hout belanden in de grond van Belgica waar het 12 eeuwen later wordt opgegraven door 2 Moskovische monniken, Godsboterhammetje en Goedgeborene. Die eerste vermaakt het opgegraven stuk hout tot een Russisch icoon waarop de heilige maagd Maria wordt afgebeeld met ‘geloken ogen’. In deze vorm wordt ons vloekhout erg van belang voor zijn verschillende opeenvolgende eigenaren en bij elk van hen brengt het een siddering teweeg als ze het aanraken.

Onze bespreking

Katrien: Deze auteur kende ik niet. Ik heb hem eens gezien in een televisiereportage en hij leek mij een bijzonder man, hij intrigeerde me. Toen de kans zich voordeed om samen een boek van zijn hand te lezen en ook te bespreken, heb ik die niet laten liggen. Johan De Boose heeft mij overdonderd. Zijn schrijfstijl gooide me in het diepte en ik kreeg het gevoel dat ik amper kan zwemmen.

Saskia: Ik heb Johan de Boose ontmoet bij de uitreiking van de Libris-prijs. Hij was een van de genomineerden. Zijn boek had ik nog niet gelezen maar het boek had ik wel al gekocht en hij heeft het ter plekke voor me gesigneerd. Helaas kwam ik er niet eerder aan toe om het te lezen. Ik ben blij dat ik met Katrien en Nathalie dit boek samen heb mogen lezen.

Nathalie: Aan de ene kant bevat dit verhaal heel wat verwijzingen naar geschiedenis, filosofische stromingen, grote literaire werken, enz. en aan de andere kant stoot je op het avontuur en de humor in de nuchtere observaties en ironische commentaren van het vloekhout, de ingrediënten van een zogenaamde schelmenroman, oftewel een soort roadmovie doorheen de tijd.

Het goed uitgewerkte religieuze aspect is een vruchtbare aarde waarin de lezer naar believen kan graven en er kan uithalen wat voor hem/haar belangrijk is. Dat kan je ook verder in dit artikel lezen. Andere gebeurtenissen of thema’s worden soms maar kort aangeraakt waarover ik ook wel meer had willen lezen. Het is dan ook een wikipedia-boek, een boek dat je kan aanzetten om dingen op te zoeken en waarvan je je bedenkt hoe je dit zonder ‘tinternet’ had kunnen begrijpen in zijn meerlagigheid en zelf niet zo veel van de beschreven gebeurtenissen op de hoogte bent. Ik ben zelf bv. ook niet opgegroeid als een bijbelvaste katholiek.

Saskia: Het boek is uit en mijn hoofd is vol. Het vloekhout is in de hemel maar gaat wellicht toch nog ter ziele. En daarmee kom ik meteen bij een van de vragen die voor mij opdoemen. Is het vloekhout een personificatie van God? Of is het minder groots en is het een bezield en daardoor wat magisch voorwerp?
Er zijn aanwijzingen die erop duiden dat het vloekhout wel degelijk een Goddelijke status heeft. Tegelijkertijd vindt het Vloekhout zelf dat goden verzinsels van mensen zijn, die niet veel goeds brengen. In onze op christelijkheid gebaseerde maatschappij voeren wij God vaak als getuige aan. Dit gebeurt onder andere bij het afleggen van een eed en bij het sluiten van het huwelijk.
De alwetendheid van God komt ook op meerdere plaatsen in de bijbel terug en het vloekhout vervult een zelfde functie. Hij slaat de geschiedenis gade, heeft mededogen met alle deelnemers, hoe verkeerd ze ook handelen maar hij veroordeelt hen nooit. Hij is zelfs in staat verdriet te voelen over het sterven van Stalin die zijn eigen zoon de dood injaagt. Zie hieronder toepasselijke uitspraken uit de bijbel.
In Psalm 139:1-4 staat : ‘Heer, U kent mij door en door. U weet alles van mij, waar ik ook ben. U weet alles wat ik denk. U bent dag en nacht bij mij, U weet alles wat ik doe. U kent elk woord van mij, nog voordat ik het heb gezegd.’ En Spreuken 15:3 zegt: ‘De Heer ziet alles wat er gebeurt. Hij ziet de daden van goede en van slechte mensen.’ En in 1Kronieken 28:9 ‘Want de Heer weet alles wat er in je hart en in je gedachten is’.

Katrien: Het vloekhout lijkt het hoofdpersonage te zijn dat vele vormen aanneemt, of is het vloekhout een mysterie dat door de jaren heen haar eigen reis maakt en als goed of kwaad fungeert? Of is het vloekhout de burger zelf die meerdere veranderingen heeft doorstaan? Maryam is misschien wel de weerspiegeling van het hoofdpersonage. Volgens mij kan het vloekhout gewoon ‘God” zijn, want God is altijd nabij net zoals het vloekhout overal meereist.

Het feit dat op het vloekhout een icoon komt, waarop Maryam met geloken (klinkt eens anders dan gesloten) ogen geschilderd wordt, kan ons duidelijk maken dat we ziende blind zijn, dat we niet zien waar het allemaal om draait in het verhaal, in de wereld of bij onszelf. Kan het ook een soort schaamte zijn? Dat we beschaamd moeten zijn als we in de spiegel kijken? Dit is dus nogmaals een sarcastische of paradoxale gedachte van de auteur.

Nathalie: Het vloekhout reist door de tijd en door de ruimte – ook letterlijk als hij in de handen komt van een jonge Russische kosmonaut. Je vraagt je als lezer af welke functie dit stuk hout nu eigenlijk heeft, wat je er juist achter moet zoeken. Door zijn afkomst is het religieus van belang, het evolueert van een relikwie (een object dat in aanraking is geweest met de profeet) naar een icoon dat bescherming en geluk brengt voor de drager ervan. Daarnaast is het kritisch en ironisch naar zijn eigenaren en naar de mensheid toe, en hoe het zelf verafgood wordt, en komt het pas laat op zijn reis in contact met verlichte geesten die het humanistische in plaats van het religieuze vooropstellen. De periodes waarin hij met onnoemelijk leed geconfronteerd wordt, toont het hout zich een mee-levende en mee-lijdende compagnon. Het hout zoekt naar een rechtvaardiging naar hoe het zelf ge- of misbruikt wordt door zijn verschillende eigenaren, en vindt het allemaal op z’n minst maar eigenaardig.

Saskia: Hoewel het vloekhout aardig wat goddelijke trekken lijkt te vertonen, zijn er ook andere reacties. Het heeft zelfs iets menselijks. Daarmee zou het de vleesgeworden god kunnen zijn hoewel je beter van houtgeworden god kunt spreken. Bezield is het zeker, het levert commentaar, verandert van mening en degenen die het betasten raken erdoor geobsedeerd. Het laat niemand onberoerd, heeft geen hoge pet op van religie maar geeft wel om de religieuzen die op zijn pad komen.

Terwijl het vloekhout door de wereld reist en van uiterlijk verandert, snijdt de schrijver de ene na de andere filosofische kwestie aan. Zo is er een debat over de ziel: is die individueel of goddelijk? Het antwoord erop kennen we niet, net zomin lukt het ons niet erachter te komen wat de status van het vloekhout is. Zo verlangt het vloekhout ernaar om mens te zijn terwijl de mens graag als God wil zijn, naar de sterren wil reizen en allerlei hoogdravende plannen heeft die hem een haast goddelijke status bezorgen.

Nathalie: Een kleine spoiler die volgens mij gerechtvaardigd is, is het streven van het vloekhout naar het zelf menselijk zijn. Dit verwoordt het op het einde van het boek prachtig als volgt met een referentie naar de Maryam die hij aan het begin van het boek heeft leren kennen: “Ik wil een laatste metamorfose, een gedroomde metamorfose: in plaats van een boom die schaduw geeft, wil ik een mens worden die danst met blote voeten op de hete aarde, lachend op zoek naar een boom die schaduw geeft’.

Het is wel erg toevallig dat het hout telkens aanwezig is bij een aantal belangrijke gebeurtenissen van onze westerse Europese geschiedenis. Nou ja, dat is natuurlijk al even aannemelijk als dat van een stuk hout met een eigen verhaal, dat met andere objecten converseert en zelf best ijdel is. De plotse switch in thematieken en zelfs in het perspectief in een hoofdstuk naar het einde toe van een would-be terrorist die in Molenbeek in Brussel rondloopt, lijkt gezocht en moeilijk te plaatsen. Het blijft raden naar de reden voor deze plotse verandering. Dit doet voor mij wat afbreuk aan het hele boek.

Katrien: De zinnen zijn krachtig en moeten met de nodige aandacht worden gelezen of er zal je veel ontgaan. Soms heb ik een zin of een passage meermaals moeten lezen om echt te begrijpen waarover het ging. Johan de Boose kan in weinig woorden heel veel zeggen. Door het verhaal heen kom je heel veel stellingen tegen.

“Onze woorden zijn gevaarlijk, niet onze hoofden waarin onze woorden wonen.”

Het schrijnende doorheen het verhaal beschrijft hij zeer beeldig en met heel veel respect.

“Oculi is wat men noemt een filosoof. Hij ziet eruit als de bodem van een glas en past precies op de neusberg van een mens, waar hij diens versleten ogen weer jong maakt.”

Dit is volgens mij een leuze. Gans het boek is doorspekt van dergelijke mooie, krachtige en zeer doordachte zinnen. Hier is er nog zo een zin, een doordenkertje als je het mij vraagt.

“De tijd is blind. Je kan de toekomst niet zien en als de toekomst heden is, kan zij mij niet meer zien.”

“Bij het aanraken van het hout, krijgen ze een siddering of een schok of een niesbui”

Dit kan volgens mij naar religieuze mensen verwijzen die overtuigd zijn dat God overal aanwezig is, máár door het telkens zeer expliciet te vermelden, wordt dit, volgens mij, gezien als zijnde dat de tegenwoordigheid van God niet bestaat.

“De filosofie kan meer kennis vergaren dan de godsdienst, maar ze kan het mysterie niet overstijgen.”

“Hoe meer kennis van het mysterie, hoe groter de verwondering van het schepping.”

“Religie is de wetenschap van wat we nog niet weten.”

Nog enkele bemerkingen of gedachten:

“Ik heb achterom gekeken in de tijd om te zien wat de toekomst is.” (woorden van Jesjoea)

“Bij het luisteren van het adagio uit Mozarts drieëntwintigste pianoconcerto voel je je hoofd leeglopen, er komt ruimte vrij voor rust en ontspanning.” Deze muziek vind ik dan wel niet passend bij Stalin.

Er wordt gedacht dat de vrouw op het icoon niet Maria is maar Tiresias, de blinde ziener uit de Griekse mythologie. Kan dit mijn bemerking dat de gesloten ogen ‘het ziende blind zijn’ bevestigen?

Onze icoon wordt drie maal doorboord. Dit zou een verwijzing kunnen zijn naar de haan die drie keer gekraaid heeft, vooraleer Petrus Jezus verraden heeft.

“Het leven moet niet de inhoud van de kunst zijn, de kunst moet de inhoud zijn van het leven.”

Telkens eindigt de rol van het vloekhout en telkens transformeert het, speelt het een andere rol. Dood en leven. Sterven en opnieuw geboren worden.

Als je het vloekhout op de tijdlijn plaatst vanaf de verkrachting van Maryam tot aan de verdwijning in het heelal van het vloekhout kan je bijna zien in welke periodes het geloof zegevierde en waar het werd beschimpt en verketterd. Op het einde is het geloof weg, het distantieert zich van de mens en zweeft doelloos rond in het heelal.

Saskia: Het gebruik van tegenstellingen zoals het verlangen van mens tegenover dat van het vloekhout kom je vaker tegen in dit boek. De Russische monniken begaan bijvoorbeeld keer op keer zonden die ze vergelden door boetedoening. Het weerhoudt hun er niet van om te zondigen. En ook staat de toekomst regelmatig tegenover het verleden.
Het vloekhout is zowel een symbool van twijfel als troost, van hunker en van wanhoop. Het brengt het beste en het slechtste in de mens naar boven. Hoewel dat laatste hun zonder zijn aanwezigheid ook prima afgaat gezien de vele moorden door de eeuwen heen. Johan de Boose laat schilder Kazimir hierover zeggen: ‘De mensheid houdt niet op zichzelf te vernietigen, heruit te vinden en opnieuw te vernietigen’.

Samenvattend zie ik in Het Vloekhout een humoristisch reisverslag van een stuk hout dat filosofische overpeinzingen strooit, ons een lesje in mededogen geeft en niet schuwt ons te laten zien dat de mens tot zowel grootse als verschrikkelijke daden kan komen. Dat alles doet hij zonder er een oordeel over te geven. Het ene moment lijkt het boek te zeggen dat er ‘Iets’ is dat boven het aardse uitstijgt. Het andere moment spuit het vloekhout, dat notabene aanzet tot deze gedachten, kritiek op de behoefte van de mens om goden te creëren. Zijn wij blind dat we God niet zien? Of is God blind en moeten wij hem leren kijken? Het Vloekhout is simpelweg nooit uit. Het moet telkens weer bezinken.

Nathalie: Het werd niet op de flap van dit boek vermeld, maar twee gebeurtenissen uit de geschiedenis die aan bod komen in dit boek, zijn uitgewerkt in twee eerdere romans van deze auteur, Gaius en Jevgeni. Onder de noemer ‘trilogie’ worden er wel meer boeken gecatalogeerd die op een of andere manier samenhangen, maar deze romans staan hoe dan ook op zichzelf. Voor wie door de Libris-nominatie deze roman in handen is gekomen, en meer wil lezen van deze auteur, is het uiteraard een goede stap om deze vroegere werken ook ter hand te namen.

Alle drie gaven we dit boek vier verdiende sterren, die ons, de lezers, de weg hebben gewezen.

Titel: Het vloekhout 

Auteur: Johan de Boose

Uitgever: De Bezige Bij

Jaar uitgave: 2018 

Het andere Amerika. In de schaduw van Trump - Monika Triest

Veelbelovende inhoud, teleurstellende uitwerking

Dit boek heeft een veelbelovende inhoud die de lezer voorhoudt de tegenbewegingen in de VS en hun geschiedenis te leren kennen. De Vlaamse Monika Triest woonde in de VS en was er actief in de feministische beweging in de jaren 60 en 70 van de twintigste eeuw. Ze stond naast haar Amerikaanse vriendinnen en collega’s in deze feministische strijd.

In 2019 ging ze deze bekenden weer bezoeken en het verslag dat zij optekent over hun – deels gezamenlijke – verhalen en herinneringen, vormt de kern van dit boek. Het boek werd uitgebracht begin 2020 toen er nog geen sprake was van de coronacrisis noch van de verkiezing van de nieuwe Amerikaanse president Biden. Naarmate de chronologie vordert, komt ex-president Donald Trump af en toe aan bod, en dan vooral hoe zijn presidentschap de bestaande progressieve bewegingen heeft doen evolueren en ook nieuwe heeft doen ontstaan. Het is een ander verfrissend oogpunt dat deze evolutie eens beschrijft. (‘Elk nadeel heb z’n voordeel.’)

In dit dunne boek heeft Triest het over het ontstaan en de evolutie van de verschillende Amerikaanse arbeiders- en de burgerrechtenbewegingen (met al dan niet marxistische inslag), en de reactie vanuit de politiek daartegen, de antiracisme- en antisegregatiebewegingen (Black Power en Black Panthers) en de verschillende feministische golven doorheen de tijd tot en met de huidige BlackLivesMatters en MeToo-bewegingen, en bovenal de rol en de verbondenheid van alle vrouwen hierin.
De vrouwen die heldinnen werden in al deze bewegingen uit de gegoede burgerij, de arbeidersklasse, zwarte en latinovrouwen, Amerikaans-inheemse en arme Europese immigrantenvrouwen worden apart uitgelicht, maar hadden soms toch ook contact met elkaar. Hieruit blijkt ook uit hoeveel verschillende gemeenschappen en hokjes die diverse Amerikaanse maatschappij van in het begin telde en wat nu nog altijd zo is.

De stijl en de structuur van dit boek zijn echter vrij teleurstellend. Als dit boek beter geschreven en geredigeerd was geweest, zou je hieruit zoveel meer kunnen leren. Nu bevat dit boek o.a. een aantal vooraankondigingen van veelbelovende ‘verhalen’ die niet worden waargemaakt, hoofdstukken die niet goed afgebakend zijn (hoewel ook beloofd), het switchen van perspectief door de schrijfster over het samenzitten met vriendinnen naar het verhaal van de vele bewegingen die werden besproken zonder veel introductie en achtergrond, maar weinig uitleg voor niet-ingewijden, staccato zinnen, enz. En dan werd dit af en toe nog eens onderbroken door enkele teksten van protestliederen die niet passen in dit soort tekst, en daarmee ook geen reclame voor zichzelf zijn.

Wat wel bij blijft uit dit journalistieke werk zijn enkele in het oog springende namen, bepaalde tijdsaanduidingen en de eigen rol van het schrijfster in het verhaal. Nochtans bevat het informatie dat zo veel boeiender en leeswaardiger had weergegeven kunnen worden. De feiten uit dit boek zijn nieuwswaardig en verdienen een breed publiek, maar ze komen narratief niet tot hun recht. Het is wel heel goed mogelijk dat Monika Triest met haar verhalen mondeling mensen veel beter kan enthousiasmeren.

Titel: Het andere Amerika. In de schaduw van Trump

Auteur: Monika Triest

Uitgever: Vrijdag

Jaar uitgave: 2020

Het vloekhout - Johan de Boose (recensie)

Doorwrocht knap geschreven boek zet je op zoek naar de functie van het vloekhout

Het vloekhout is een dun boek van de Belgische auteur en doctor in de Slavistiek, Johan de Boose (1962), dat een aantal hoogtepunten uit 2000 jaar cultuurgeschiedenis verpakt. Omdat geen enkel persoon zo lang kan leven, kwam de Boose uit bij een stuk hout als hoofdpersonage en dan nog wel uit het ik-perspectief. Het ‘vloekhout’ waarvan sprake kan denken, voelen, spreken met andere objecten en zelfs in een aantal talen, maar niet met mensen en ook niet bewegen uit zichzelf. Het zit vast in zijn ‘lichaam’ en is afhankelijk van zijn eigenaren om naar overal meegenomen te worden of te overleven totdat een volgende persoon hem eventueel terugvindt.

Zijn leven begint als boom op een hoge berg in Palestina, waar hij gade moet slaan hoe de jonge Maryam wordt verkracht door een aantal Romeinse soldaten. De zoon die eruit geboren wordt, Jesjoea, voelt dat hij de zwaarte van de hele wereld op zijn hoofd moet torsen en is daar volgens het hout, dan nog de boom, te gevoelig voor. De boom wordt tot zijn eigen afgrijzen omgekapt en van het hout wordt het kruis gemaakt waaraan Jesjoea door de hand van de Romeinen zal sterven. En waar er gehakt wordt, blijven er spaanders over: ons ‘vloekhout’ blijkt zo als deel van het kruis te overleven, die al deze momenten voor de rest van het boek met zich zal meedragen en hier af en toe naar zal verwijzen. Een Romeinse reiziger, Gaius, doet het hout belanden in de grond van Belgica waar het 12 eeuwen later wordt opgegraven door 2 Moskovische monniken, Godsboterhammetje en Goedgeborene. Die eerste vermaakt het tot een Russisch icoon waarop de heilige maagd Maria wordt afgebeeld met ‘geloken ogen’. In deze vorm wordt ons vloekhout erg van belang voor zijn verschillende opeenvolgende eigenaren en bij elk van hen brengt het een siddering teweeg als ze het aanraken.

Aan de ene kant verwijst dit verhaal naar heel wat geschiedenis, filosofische stromingen, grote literaire werken, enz. en aan de andere kant stoot je op het avontuur en de humor in de nuchtere observaties en ironische commentaren van het vloekhout, de ingrediënten van een zogenaamde schelmenroman. Het is wel erg toevallig dat het hout telkens aanwezig is bij een aantal belangrijke gebeurtenissen van onze westerse Europese geschiedenis. Nou ja, dat is al even aannemelijk als dat van een stuk hout met een eigen verhaal, dat met andere objecten converseert en zelf best ijdel is. De plotse switch in thematieken en zelfs in het perspectief in een hoofdstuk naar het einde toe van een would-be terrorist die in Molenbeek in Brussel rondloopt, lijkt gezocht en moeilijk te plaatsen. Het blijft raden naar de reden voor deze plotse verandering.

Het goed uitgewerkte religieuze aspect is een vruchtbare aarde waarin de lezer naar believen kan graven en er kan uithalen wat voor hem/haar belangrijk is. Andere gebeurtenissen of thema’s worden soms maar kort aangeraakt waarover je wel meer zou willen lezen. Het is dan ook een wikipedia-boek, een boek dat je kan aanzetten om dingen op te zoeken en waarvan je je bedenkt hoe je dit zonder ‘tinternet’ had kunnen begrijpen in zijn meerlagigheid en zelf niet zo veel van de beschreven gebeurtenissen op de hoogte bent.

Het vloekhout reist door de tijd en door de ruimte – ook letterlijk als hij in de handen komt van een jonge Russische kosmonaut. Je vraagt je als lezer af welke functie dit stuk hout nu eigenlijk heeft, wat je er juist achter moet zoeken. Door zijn afkomst is het religieus van belang, het evolueert van een relikwie (een object dat in aanraking is geweest met de profeet) naar een icoon dat geluk brengt voor de drager ervan. Daarnaast is het kritisch en ironisch naar zijn eigenaren en naar de mensheid toe, en hoe het zelf verafgood wordt, en pas laat op zijn reis in contact komt met verlichte geesten die het humanistische in plaats van het religieuze vooropstellen. De perioden waarin hij met onnoemelijk leed geconfronteerd wordt, toont het hout zich een mee-levende en mee-lijdende compagnon. Het hout zoekt zo naar een rechtvaardiging naar hoe het zelf ge- of misbruikt wordt door zijn verschillende eigenaren, en vindt het allemaal op z’n minst maar eigenaardig.

Een kleine spoiler die volgens mij gerechtvaardigd is, is het streven van het vloekhout naar het zelf menselijk zijn. Dit verwoordt het op het einde van het boek prachtig als volgt met een referentie naar de Maryam die hij aan het begin van het boek heeft leren kennen: “Ik wil een laatste metamorfose, een gedroomde metamorfose: in plaats van een boom die schaduw geeft, wil ik een mens worden die danst met blote voeten op de hete aarde, lachend op zoek naar een boom die schaduw geeft’.

Het werd niet op de flap van dit boek vermeld, maar twee gebeurtenissen uit de geschiedenis die aan bod komen in dit boek, zijn uitgewerkt in twee eerdere romans van Johan de Boose, Gaius en Jevgeni. Onder de noemer ‘trilogie’ worden er wel meer boeken gecatalogeerd die op een of andere manier samenhangen, maar deze romans zijn sowieso verhalen op zichzelf. Voor wie door de Libris-nominatie deze roman in handen is gekomen, en meer wil lezen van deze auteur, is het uiteraard een goede toegang naar deze vroegere werken.

Titel: Het vloekhout 

Auteur: Johan de Boose

Uitgever: De Bezige Bij

Jaar uitgave: 2018 

De poort - Sõseki Natsume

Subtiel en weinig evoluerend verhaal dat maar weinig snaren raakt

Soseki Natsume (1867-1916) is een klassieke nog steeds in eigen land geliefde Japanse auteur.

Het koppel Sosuke en Oyone woont in een armoedige staat in Tokio en leeft noodgedwongen door beslissingen uit het verleden sociaal geïsoleerd en is kinderloos gebleven. Sosuke verkoos om uit liefde te trouwen en verspeelde zo kansen op een beter leven. Toch zijn ze betrekkelijk gelukkig met elkaar. Dan komt de jongere broer van Sosuke bij hen inwonen en verandert er toch wat aan hun ingesleten gewoonten.

Het verhaal is wat kabbelend en laat uitschijnen dat de dagelijkse besognes van de hoofdpersonages die we volgen eerder een snapshot zijn in een periode van een jaar en er geen allesoverheersend nieuw verhaal plaats vindt. Toch is de stap van Sosuke om zich in zen en meditatietechnieken te verdiepen in een klooster dat hem wordt aangeraden een grote voor hem. Dit om zijn angst om belangrijke beslissingen te nemen van zich af te schudden.

De overheersende keuze tussen je eigen weg en je hart te volgen, of loyaal te zijn aan je familie en zich neer te leggen bij de situatie stelt zich voor Sosuke. Het verhaal is herkenbaar en universeel maar gaat niet echt over in een duidelijke evolutie naar het einde toe.

Het boek is vertaald door vertaler en Japanofiel Luk Van Haute. Hoe je een Japanse schrijfstijl zo goed mogelijk als het origineel kan overbrengen naar de lezer moet zeker een moeilijke klus zijn. De taal is helder en vrij eenvoudig – behalve toch wel een aantal Japanse termen – maar veel informatie is niet uitgesproken in de zinnen en moet je tussen de regels door begrijpen. Het is een subtiel gebracht verhaal. Achteraan is er een woordenlijst en een nawoord door Van Haute toegevoegd dat een aantal dingen toch verheldert voor niet-Japan-kenners en je nog niet echt ingevoerd bent in de Japanse literatuur. Het boek ontroert niet echt, het blijft te veel op afstand en soms is het lastig zich te concentreren door de vrij onbekende setting van het Japan van het begin van de 20ste eeuw. De nieuwe uitgeverij Karakters steekt wel haar nek uit met haar publicaties, waaronder deze titel.

Titel: De poort

Auteur: Sõseki Natsume

Vertaler: Luk Van Haute

Uitgever: Karakters

Jaar uitgave: 2020

Meisje, Vrouw, Anders - Bernardine Evaristo

Geniale caleidoscopische raamvertelling over superdiversiteit

Deze recensie is gebaseerd op de Engelse editie. 

Bernardine Evaristo (1959, VK) ontving samen met de Canadese Margaret Atwood in 2019 de Booker Prize for Fiction voor haar achtste boek Girl, Woman, Other, in 2020 vertaald naar het Nederlands door Lette Vos als Meisje, Vrouw, Anders. Evaristo groeide op in Woolwich, Londen als vierde van acht kinderen van een katholiek Iers-Engelse moeder en een Nigeriaanse vader met Braziliaanse roots en werd auteur en theatermaakster.

In Girl, Woman, Other beschrijft Evaristo de levens van 12 vrouwen van verschillende achtergronden over verschillende decennia heen; de jongste is 19, het oudste nog levende personage 93. Allen hebben ze gemeen dat ze van gekleurde achtergrond zijn of gekleurde voorouders hebben. Voor de rest zijn hun levens en karakters heel verschillend.

Spil in het boek is Amma, een toneelschrijfster van in de 50, die we in het eerste hoofdstuk leren kennen, en die met de première van haar laatste nieuwe toneelstuk De laatste amazone van Dahomey in het National Theatre, eindelijk echt hoopt door te breken. (Over de amazones van het oude Afrikaanse koninkrijk Dahomey een gebied in het zuiden van het huidige Benin, een vrouwelijk regiment soldaten dat vanaf de 17e eeuw tot aan de koloniale verovering door de Fransen, gekend was voor zijn agressiviteit, genadeloosheid en vechtlust en bestond tot 1901). Amma is gekend voor haar theaterstukken waarin ze vrouwen van kleur centraal stelt en op haar première dagen uiteindelijk heel wat personages uit de korte verhalen die deze caleidoscopische raamvertelling eigenlijk samenstellen, op. Natuurlijk zijn er een aantal aspecten van Amma terug te vinden in het leven van de schrijfster zelf.

Dan komen de hoofdstukken over haar dochter Yazz en over een van haar twee partners Dominique. Yazz, een jonge, moderne vrouw met een heterogeen groepje vrienden, toont liefde voor haar moeder maar vindt ze toch te voorbijgestreefd in haar doen en handelen; Dominique zal zich na een verkeerd afgelopen avontuur uiteindelijk toch settelen in de VS. Het is opvallend hoeveel thema’s worden aangesneden. De personages zijn zo verschillend van elkaar omdat ze uit verschillende generaties komen (van Yazz tot Hattie en nog verder in de tijd), uit verschillende rangen en standen (Carole, LaTisha, Grace, …), zich willen profileren voor hun gemeenschap en de perfectie willen bereiken (Shirley), net gewoon zichzelf willen zijn en niet volgens een bepaald gender willen leven (Megan/Morgan) of ook niets (willen) afweten van een toevallige gemengde afkomst (Penelope). Zelfs de olie-ontginning door het Brits-Nederlandse Shell in Nigeria wordt terloops aangeraakt, hoe actueel kan een boek toevallig zijn? (In jan ’21 winnen vier Nigeriaanse boeren in Nederland een belangrijke rechtszaak van deze multinational wier landbouwgronden vervuild werden door lekken in de Shell-oliepijpleidingen.) Kolonisatie en dekolonisatie, slavernij, de socio-economische ontwikkeling van het VK zelf, Blacklivesmatters, Metoo: al deze thema’s doorsnijden de levens van de 12 geportretteerde vrouwen en tonen de genialiteit van de auteur.

Van allen krijg je in verschillende mate hun ontwikkeling mee, en zie je waarom ze geworden zijn wie ze zijn, en waarom ze welke keuzes maken. Het multiculturele Londen maar ook de hardheid en de isolatie van het leven in de jaren 40 en 50 aan de kust (Plymouth) en op het platteland (Greenfields farmhouse) wordt naar voren gebracht. Het boek is enorm rijk aan verhalen en levens om te ontdekken. Alle personages zijn op zoek naar erkenning en een plaats in de maatschappij, of ze nu aan het begin van hun leven staan of ze in volle gemoedsrust hun leven willen afsluiten. Ook door hun relaties en vriendschappen laten ze zich bepalen. Ontroerende stukken wisselen af met wat spannendere stukken als een personage weer een andere richting uitgaat, de mix is perfect. De auteur laat je in de schoenen van de andere staan en het leven door hun bril bekijken.

Het boek heeft een aparte schrijfstijl waaraan men wel eerst gewoon moet worden: zinnen beginnen niet met hoofdletters, en er worden geen punten aan het einde van een alinea gebruikt. Gelukkig is hier, eveneens in het Engelse e-book, mee rekening gehouden en werden de nodige inspringingen behouden. Ondanks deze techniek en ook ondanks de voortdurende sprongen in tijd en perspectief word je na een korte inwerkingsperiode meegesleept door de overduidelijke vertelkunst van de auteur. Een brok geschiedenis die op dergelijke magistrale manier doorheen een roman verweven en vanuit verschillende invalshoeken bekeken wordt, is echt wel een mustread.

“you’ve really suffered, Yazz says. I feel sorry for you, not in a patronizing way, it’s empathy, actually

I haven’t suffered, not really, my mother and grandmother suffered because they lost their loved ones and their homeland, whereas my suffering is mainly in my head

it’s not in your head when people deliberately barge into you

it is compared to half a million people who died in the Somali civil war. I was born here and I’m going to succeed in this country, […]

Yazz? I’m not a victim, don’t ever treat me like a victim, my mother didn’t raise me to be a victim.”

Titel: Girl, Woman, Other

Auteur: Berardine Evaristol 

Uitgever: Hamish Hamilton

Jaar uitgave: 2019