De terugvlucht - Ines Nijs

Beklijvend menselijk verhaal met een interessante historische achtergrond

In 2020 verscheen de eerste roman van schrijfster Ines Nijs (Tremelo), Onomkeerbaar. Daarvoor schreef ze al korte verhalen in een aantal literaire tijdschriften als Gierik & NVT, De Optimist en Extaze. Nu is haar tweede roman uit, De terugvlucht, waarin ze vertelt over een van haar grote interesses: de vliegtuigpioniers van het Belgische Sabena, met name in dit boek Victor Heylighen, die de luchtverbinding tussen Brussel en het toenmalige Leopoldstad, het huidige Kinshasa, mee hielp uitbouwen.

Als Gabrielle Deman uit Kongokorset nog met de Congoboot met haar man meereist in het begin van de 20ste eeuw (een referentie ;-) ), konden piloten zowel als reizigers in de jaren ’30 en ’40 van de 20ste eeuw voor het luchtruim kiezen, en zaten ze als avonturiers samen in het zelfde schuitje, oftewel in de eerste vliegtuigmodellen die werden gebouwd voor deze historische langeafstandsvluchten. Tot op vandaag zijn de Congo-vluchten en de Afrikaanse expertise de troef van SN Brussels. De gevolgen van die kolonisatieperiode blijven vele sectoren in de Belgische maatschappij tekenen.

Ines Nijs schetst naast een historisch verhaal ook het persoonlijke leven van Victor die met de opkomst van nieuwe vliegtuigen en moderne boordapparatuur, dit dankzij de snelle evolutie door de Tweede Wereldoorlog, niet meer het overwicht heeft als vliegenier en jongere piloten naast hem moet dulden die hiermee opgeleid zijn. Dat privéleven van hem is tegelijkertijd aan verandering onderhevig waardoor hij ook op dit vlak een nieuwe balans moet zoeken.

De relatie met zijn vrouw Helena is te vanzelfsprekend geworden en doet hem twijfelen. Toch proberen ze de opkomende relationele stormen samen te trotseren en er doorheen te navigeren. Als hij bijna tegelijkertijd door een paar incidenten als vliegenier voor een tijdje op non-actief wordt geplaatst, begint de twijfel pas goed te kiemen en neemt Victor een aanbod aan om samen met Eliane Degreef, een galeriehoudster in ‘Leo’ zoals de Congolese hoofdstad in dit boek wordt genoemd, en vrouw van een koffieplanter, een kunstroute op te zetten voor typische Afrikaanse dansmaskers en andere kunstvoorwerpen uit de Mayombe-regio, ook wel “Magie uit Mayombe” genoemd.

Deze kunstwerken werpen hoge ogen bij Europese klanten en zijn erg interessant voor de verkoop. Hiermee wordt er overigens een ‘hot’ actueel thema aangeraakt: kunstroof van gemeenschappen uit voormalige koloniale gebieden en het erg actuele debat over teruggave ervan. Victor herkent dit onrecht, evenals een goede vriend en collega van hem die met een Congolese vrouw getrouwd is; de rest van zijn omgeving is zich, overeenkomend met de periode waarin het verhaal zich afspeelt, hier minder van bewust. Eén van de maskers, het grootste voorwerp op de tentoonstelling van Eliane die Victor bezoekt, kijkt hem als een wraakengel toe en wordt als ‘voorouderbeeld’ toegedicht dat het boze geesten kan oproepen. Het beeld stelt, net als Victor er een is, een hemelbestormer voor die de elementen ook kan bedwingen. Toch blijft het bij een uitgebreide beschrijving van dit beeld en wordt er verder gedurende het verhaal nog maar af en toe naar gerefereerd. Die magische krachten zouden dan terug te vinden moeten zijn in de tegenslagen die Victor in het boek nog gaat meemaken, als een soort voorbode. Daardoor is de verwachting op een prominentere rol van dit masker, dat op de cover van het boek is geplaatst, en op meer ‘Congolese uitweidingen’ toch een beetje teniet gedaan.

Daarentegen vertonen de personages de nodige diepgang en wordt er verder ingegaan op hùn problemen en bekommernissen. De sfeerschepping van o.a. Leopoldville en de plantage in het verder gelegen Tshela is enorm sterk en zintuiglijk waardoor je je er met je ogen dicht zelf kan wanen, en ook met de thuissituatie van Victor kan de lezer enorm goed meeleven. Af en toe doet de schrijfstijl wat ouderwets aan wat het verhaal ook meer in het beschreven tijdvak plaatst. Zo wordt bv. de gij-vorm in de dialogen toegepast. Liefde, onbegrip, jaloezie, verlies en rouw zijn thema’s die in het boek erg goed zijn uitgewerkt. Op die manier beklijft vooral toch het menselijke verhaal dat in een interessante historische achtergrond is verwerkt en die laatste toch niet de overhand neemt. 

Dat het einde van het verhaal je de adem even afsnijdt, neem je er graag bij waardoor je verbluft achterblijft na de laatste bladzijden te hebben omgeslagen. Ines Nijs weet je met een straffe pen mee te slepen in een onbekende wereld en je weer te raken met dit verhaal. Ook deze roman is een voorbeeld van haar vertelkunst.

Titel: De terugvlucht
Auteur: Ines Nijs

Uitgever: Davidsfonds
Jaar uitgave: 2022

--- Je reactie wordt pas zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd.

Het zustertapijt - Lars Mytting

Een té perfect verteld familieverhaal 

Deze bespreking bevat spoilers van het eerste deel De zusterklokken.

Na zijn vorige roman De Zusterklokken uit 2019 is Lars Mytting (1968, Fåvang) er met Het Zustertapijt, het tweede deel van de ‘Butangen-trilogie’. De Nederlandse vertaling is opnieuw van de hand van Paula Stevens.

Na zijn focus op het betere houtsnijwerk in enkele van zijn vorige boeken komt daar in dit deel de traditionele weefkunst bij, en dan vooral die van de wandtapijten. Wie denkt dat wol en garen weven alleen Engelse of Vlaamse tradities waren, is er aan voor de moeite. Nadat dominee Kai Schweigaard 22 jaar geleden is teruggekeerd naar zijn (fictieve) dorp Butangen in het ontoegankelijke zuidoostelijke Gudbrandsdal - waar de schrijver is opgegroeid - met de pasgeboren zoon van de bij de bevalling overleden Astrid Hekne, is het 1903. Jehans is nu volwassen maar werd verstoten door zijn familie. Hij is ambitieus maar werd afgestoten door zijn eigen familie en voelt zich een buitenstander in zijn dorp. Hij trekt de bergen in als rendierjager, de enige plek waar hij zich vrij voelt. Op een ochtend kan hij een gigantische rendierstier schieten, maar merkt hij dat hij hem op quasi hetzelfde moment geveld heeft als een Engelse jager die net op bezoek is met zijn entourage. Dankzij de vorming van de dominee kan hij met hem communiceren in het Engels, en voelt hij zich op een vreemde manier verbonden met hem. Volgens de regels van de jacht krijgt de jager Victor Harrison die hem door zijn betere geweer het eerst gedood moet hebben zijn ‘trofee’ maar wordt Jehans door hem betaald voor de waarde van het vlees die belangrijk is voor hem en zijn familie.

De ontmoeting tussen deze twee mannen wordt allesbepalend voor hun verdere leven. Als Kai Victor ook leert kennen, vlast hij er op om eindelijk het mysterie van de Hekne-familie te ontrafelen, en is hij erop gebrand om zowel de in hun dorp gezonken zusterklok te redden als het legendarische verloren gewaande zustertapijt te vinden, het bekendste en mysterieuze door de 17de eeuwse siamese tweeling Halfrid en Gunhild Hekne geweven wandtapijt. Dit zat al in hem sinds hij Astrid moest begraven, die hij liefhad en had willen trouwen als de Duitse architect Gerhard Schönhauer, Jehans’ vader, niet was opgedoken (het verhaal uit De Zusterklokken).

Mytting is een specialist in de vertelkunst en de sfeerschepping van zowel het Noorse dorp als de Engelse (koloniale) omgeving waarin Victor opgegroeid is, een rijke Britse familie, en vertoeft. Zowel hij als Jehans met elk hun verschillende achtergrond en rugzak hebben ambitie en willen zich bewijzen, elk op hun manier: Victor is een avonturier die veel reist en de handen uit de mouwen steekt om de eigendommen van zijn vader te bewaren en uit te breiden; Jehans denkt minder op termijn maar heeft wilde ideeën om zijn dorp mee te trekken in de moderne tijden en zelf een rol van betekenis te spelen. Tegelijkertijd wil hij wraak nemen op zijn oom Osvald die hem en zijn pleegouders als een van zijn vele pachtboeren op feodale manier is blijven uitbuiten.

Van groot belang is ook de sterke vrouw die Jehans is opgevallen, Kristine, en al jaren als melkmeisje werkt, maar van wie de horizon, net als bij Astrid Hekne vroeger, ook verder reikt dan de nieuwe kerktoren die is gebouwd om de oude staafkerk te vervangen. Dat beiden de handen uit de mouwen steken, is een understatement als je leest wat ze allemaal samen ondernemen. Als koppel hebben ze in hun relatie enkele stormen te doorstaan; doordat Jehans gedreven wordt door de hem afgenomen tijd met zijn moeder laat hij zich hierdoor leiden. Daartegenover horen ze als ondernemers wel erg goed samen.

Idyllisch zijn de omstandigheden waarin zowel Jehans als Victor en hun beider verwanten moeten leven niet. Armoede en harde fysieke labeur voor Jehans, de Eerste Wereldoorlog waarin Victor wordt meegesleurd als piloot, en de Spaanse griep die zelfs tot in Butangen reikt aan het einde van het boek, zijn de historische achtergrond en tekenen het leven van de personages verder. De verteller blijft onzichtbaar in het verhaal, het perspectief blijft bij de hoofd- en soms bij enkele zijpersonages zoals in de stad Dresden hangen waardoor er geen rechtstreekse inleving uit het vertelperspectief naar voor komt. De lezer is afhankelijk van de zeggingskracht van het verhaal om zich te laten meeslepen die niet altijd even sterk aanwezig is. Ook is er geen hoek af aan het verhaal, of is er literair veel aan de hand. Het verhaal is op klassieke leest geschoeid en wordt eigenlijk té perfect verteld. Het Zustertapijt is een goed boek voor wat exotisch escapisme met heel wat prechristelijke Noordse symboliek, met een zucht van melancholie maar dat ook zijn zware kanten had. Dat laatste ontkent dominee Schweigaard zelfs niet en de nieuwe eind 19e -eeuwse ontwikkelingen in zijn dorp blijft verwelkomen als die het leven van zijn parochianen kunnen verlichten.

Wie interesse heeft in een stuk Europese geschiedenis, kan zeker weg met dit boek maar veel levenslessen zijn er niet uit te halen, en is het toch ook wat goedkoop sentiment. Dit boek heeft niet dezelfde kracht als bv Het achtste leven (voor Brilka), het prachtige boek van Nino Haratischwili, waarmee hier en daar wordt vergeleken of het inlevingsvermogen dat een auteur als Jo Nesbø hierin weet te ontwaren. Daarvoor blijven de personages te oppervlakkig en/of een geëngageerde verteller te onzichtbaar. Dat derde en laatste deel zal nog wel gelezen worden, ook al wordt er niet meer zo naar uitgekeken.

Titel: Het zustertapijt
Auteur: Lars Mytting

Vertaler: Paula Stevens
Uitgever: Atlas Contact
Jaar uitgave: 2022

--- Je reactie wordt pas zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd.

Gelezen in februari 2022

Een Franse roman: Soumission (Onderworpen) - Michel Houellebecq

Dit provocerende boek van de Franse beroemde cynicus Michel Houellebecq las ik ter voorbereiding van een leesclub zodat ik komende zaterdag nog eens in gezelschap kan meepraten over een boek. In het begin kabbelde het nogal lang, en tot een goed stuk voordat ik het einde naderde, raakte ik niet echt geprovoceerd eigenlijk, om dan tenslotte vooral ook met een gedegouteerd gevoel te eindigen over de hoofdfiguur. Zo deed Houellebecq het 'em toch weer. (Met zijn Serotonine ook al.) Zijn schrijfstijl is niet slecht anders, en hier en daar ontwaar je zijn cynische humor natuurlijk. Termen die vooral bij me op komen na het uitlezen van deze roman zijn overdreven en eerder kort-door-de-bocht. Enfin, dat dacht ik toch eerst.

Maar dat was dus voordat er vorige week een nieuwe verschrikkelijke oorlog is uitgebroken. Dat maakt op zich mijn gevoel over dat boek niet echt anders, maar is er toch een soort van begrip voor snelle gevolgtrekkingen ontstaan. Wat er nu dag na dag aan het gebeuren is in recordtempo in het echte leven, doet me vooral relativeren wat ik gelezen heb.

Het ironische dat ik net, voordat deze verschrikking zo dichtbij en binnen Europa begon, dit boek heb gelezen, is wel dat deze oorlog het gras van voor extreemrechtse Franse politici heeft weggemaaid en dat voorspeld wordt dat burgers dan vooral op diegene zal blijven stemmen die nu een stabiele president blijkt te zijn.
Deze fictieve roman van Houellebecq gaat net over extreemrechts, een snel radicaliserende moslimpresident van Frankrijk, de 'clash der culturen' en de tweedeling tussen extreme partijen. Of hoe een dubbeltje rollen kan.
(Emmanuel Macron gaat hier volgens de voorspellingen dus zijn voordeel mee doen.)   

Zes treinnovelles - Europalia/Behoud de begeerte

Behoud de begeerte blies het genre van de treinroman nieuw leven in. In de eerste helft van de twintigste eeuw werd dit genre populair toen de treinen gemakkelijker toegankelijk werden en steeds meer mensen gingen reizen: dit genre moest toegankelijk, innemend en niet te zwaar op de hand zijn. 

N.a.v. het Europalia Arts festival, onder de benaming Trains & Tracks, vroeg Behoud de begeerte 3 Nederlandstalige en 3 Franstalige auteurs om een kort verhaal te schrijven waarin stations en treinen voorkomen, en waarin het gaat over ontmoetingen, liefde en afscheid. 

Deze zes schrijvers waren de Franstaligen Lisette Lombé, Caroline Lamarche en Thomas Gunzig; en de Nederlandstaligen Lize Spit, Rob van Essen en Erwin Mortier. De zes verhalen las ik telkens in de originele taal, en hier en daar las ik diagonaal de vertaling van de tekst. Ze zijn dan ook tweetalig uitgegeven: als je het boekje omdraait, kan je het in de andere taal lezen!

Zes verschillende verhalen waarin die van Rob van Essen en Thomas Gunzig er voor mij misschien wel het meest uit sprongen op de een of andere manier, die me het meest aangrepen. Maar qua originaliteit waren deze verhalen allemaal wel goed eigenlijk, voorbij het alledaagse en zeker niet lichtvoetig waarvoor de treinromans van weleer wel bekend stonden. Het belangrijkste minpunt? Dat ze te kort waren soms; Erwin Mortier heeft zo'n mooie schrijfstijl dat ik graag veel langere boeken van hem lees. Lize Spit leek me weer het "spannendste" verhaal geschreven te hebben. Het verhaal van Lisette Lombé ging voor mij wel het traagste. Aan haar flamboyante schrijfstijl is te merken dat ze een slamdichteres is, die ook veel met ritme en herhaling werkt. Alleen werkt dit misschien net wat minder goed in boekvorm. 

Poëzie: Nasr compacter - Ramsey Nasr 

Door het knap geconstrueerde Poëzieweekgeschenk en zijn geweldige oeuvre heb ik ook de persoonlijke bloemlezing van Ramsey Nasr uit eigen werk Nasr compacter in huis gehaald, ook al heb ik eigenlijk al zijn dichtbundels en andere boeken wel al in huis. (Ook zijn documentaire boek Homo Safaricus: verslag van een expeditie bv, dat hij schreef over zijn expeditie met een aantal biologiestudenten en hun prof van de Universiteit Antwerpen naar Tanzania, en waarvan ook een Canvasreeks werd gemaakt.) Wat heeft die man toch een zeggingskracht en een rijke taal! En een overdosis aan charme natuurlijk. Dat ook! ;-) Hoe hij emoties en relaties, mensen én objecten kan waarnemen én beschrijven, is zo wonderbaarlijk mooi! Een terugblik naar zijn gedichten als Stadsdichter van Antwerpen en als Nederlands Dichter des Vaderlands worden we ook gegund. Vele van zijn gedichten zijn wonderlijke verhalen in poëzie gevat, waar je helemaal in wordt meegezogen.  Hier heb ik opnieuw erg van genoten! 

--- Je reactie wordt pas zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd.