Een dertig jaar oud ogen openende graphic novel
De graphic novel (grafische roman) ‘Palestine’ (‘Onder Palestijnen’ in het Nederlands) van de prijswinnende Amerikaans-Maltese journalist-illustrator Joe Sacco (Portland, Oregon) kende eind 2023, in ieder geval in de Engelstalige wereld, een nieuwe druk en een nieuw verkoopsucces. (*) Dit natuurlijk door het uitbreken van de oorlog tussen Israël en de Palestijnse terreurgroep Hamas in Gaza. Oorspronkelijk is dit prijswinnende boek gepubliceerd in 9 afleveringen, tussen 1993-‘95, en biedt het een diepgaand verslag van Sacco’s bezoek aan de Palestijnse gebieden in 1991-‘92, tijdens de Eerste Intifada. Sacco heeft er in 9 delen straffe cartoons over persoonlijke verhalen en ervaringen van gemaakt.
Aan de hand van verhalen van de mensen die hij interviewt, documenteert hij de Palestijnse geschiedenis die op dat moment al uitgewist wordt. Sacco groeide zoals zovelen in de westerse wereld op met de geschiedenis van het Midden-Oosten door voornamelijk Israëlische ogen, en hij beschrijft eerlijk hoe hij daardoor zelf erg onwetend is en vooroordelen heeft.
De auteur combineert zijn cartoons met veel tekst om aan de duidelijkheid niets over te laten. Zijn donkere humor en sarcasme komen terug in zijn zwart-witte cartoons net als in zijn teksten. De tekeningen zijn veelal schokkend en de portretten die hij maakt, zijn erg expressief en staan meestal grimmig of tonen veel verdriet.
Sacco benadert de verhalen die hij te horen krijgt, met een vreemde mengeling van betrokkenheid en emotionele afstand. Hij wil de Palestijnse ervaring van dichtbij meemaken, maar tegelijkertijd ook afzijdig blijven. Daardoor komt hij soms wel sensatie zoekend en koud over. Hij toont zichzelf op deze manier als een niet zo sociaal aangelegde journalist met een nerdy brilletje.
Hij onderzoekt hoe Amerikaanse media de menselijke slachtoffers aan Israëlische zijde een gezicht geven, terwijl Palestijnen naamloos en gezichtsloos blijven, en ze zo dehumaniseren. De Palestijnen die Sacco ontmoet, zijn daarom sceptisch over de impact van journalistiek. Velen betwijfelen of hun verhalen ooit correct zullen worden verteld of tot verandering zullen leiden. Eén man weigert zelfs zijn verhaal te delen, uit angst voor represailles nadat een eerdere ontmoeting met een journalist leidde tot twee jaar gevangenschap.
Sacco belicht de tegenstrijdigheden in het conflict. Terwijl de Israëlische identiteit en veiligheidsmaatregelen worden geprezen, krijgt dezelfde vraag van de Palestijnen geen erkenning. In één fragment beschrijft een Amerikaanse Jood: "Israël heeft een sterk leger nodig. Het is omringd door vijanden." Maar wanneer Palestijnen vergelijkbare veiligheidsoverwegingen uiten, worden ze vaak afgeschilderd als extremisten.
De onrechtvaardigheid komt bv. naar voren in een incident waarbij een huis werd bekogeld met stenen. Terwijl Palestijnse daders streng worden gestraft, blijven Israëlische daders vaak ongestraft. Een huiseigenaar merkt op: "We hopen te horen over de aanklacht tegen jullie extremisten zoals we horen over die van de onzen." De grafische roman toont talrijke voorbeelden van discriminatie en ontberingen van Palestijnen.
Te midden van deze omstandigheden toont het verhaal ook momenten waarop het leven gevierd wordt. Een vader die zijn zoon verloor aan geweld zegt tijdens een bruiloftsfeest: "Ik voel pijn in mijn hart om de dood van mijn zoon, maar we moeten DEZE gelegenheid vieren... we moeten laten zien dat we sterker zijn dan de pijn."
Sacco documenteert de uitwissing van de Palestijnse geschiedenis. Een oudere Palestijn vertelt hoe hij zijn familie meenam om zijn voormalige land te zien: "Ze hebben alles vernietigd. Er is geen teken dat we er ooit hebben gewoond."
Het boek geeft een beknopte geschiedenis van het conflict, inclusief hoe drie kwart miljoen Palestijnen in 1948 vluchtten of werden verdreven uit wat nu Israël is. Sacco vermeldt hoe bijna 400 Palestijnse dorpen werden verwoest en hoe vluchtelingenkampen semi-permanent werden - geen tijdelijke tenten, maar permanente nederzettingen waar mensen televisie kijken, winkelen en families grootbrengen.
Gevangenschap is een terugkerend thema in het boek. Met 90.000 arrestaties in de eerste vier jaar van de intifada werd gevangenschap een algemene ervaring onder Palestijnse mannen. Sacco merkt op dat hij verbaasd is wanneer hij een man in zijn midden-20 ontmoet die níet gearresteerd is geweest.
De roman toont de diepgaande impact van het conflict op het dagelijks leven:
- Een falafelverkoper in Ramallah vertelt hoe hij vroeger zeven mensen in dienst had, maar nu alleen met zijn vader werkt omdat dorpelingen de stad vermijden vanwege militaire aanwezigheid.
- De 15-jarige Firas vertelt dat hij nooit aan iets anders denkt dan de intifada. Op zijn leeftijd is hij al eenmaal neergeschoten en driemaal gearresteerd. Wanneer Sacco vraagt naar zijn ouders' mening, zegt Firas: "Mijn ouders zeggen dat ik een goede zaak dien."
- Een man beschrijft hoe soldaten hem dwongen zijn eigen olijfbomen om te hakken, waarvan sommige meer dan 100 jaar oud waren en geplant door zijn vader. "Ik voelde dat ik mijn zoon doodde toen ik ze omhakte," zegt hij. Sacco merkt op dat Israëli's meer dan 120.000 Palestijnse olijfbomen hebben ontworteld in de eerste vier jaar van de intifada.
- Jongerenclubs worden gesloten gehouden, waardoor kinderen bv niet onder elkaar kunnen voetballen. In plaats daarvan richten ze zich op de strijd en zingen ze liederen over de intifada, zelfs op school. Bijna elk huis heeft iemand die gevangen, overleden of gewond is.
‘Onder Palestijnen’ is een al 30 jaar oud maar ogen openend verhaal, dat de geschiedenis brengt van het Israëlisch-Palestijnse conflict. Historische gebeurtenissen moeten herkend en herinnerd worden, omdat ze een blijvende invloed hebben op onze wereld van vandaag. Geschiedenis brengt inzichten en het is belangrijk om verhalen vast te leggen van gemarginaliseerde groepen en oudere generaties vooraleer deze verloren gaan.
Dankzij de gegroefde gezichten en emotioneel beladen tekeningen in ‘Onder Palestijnen’ evenals in zijn latere graphic novels blijven zeker voor visueel ingestelde lezers de verhalen van Joe Sacco, die al doende het genre van de ‘journalistieke graphic novel’ heeft uitgevonden, zeker zo lang hangen.
Sacco zelf liet in december 2023 in de krant The Guardian noteren dat hij blij is dat het boek opnieuw in druk is en een nieuw publiek bereikt, maar dat de reden daarvoor hem tegelijkertijd ook erg bedroeft.
“That the book itself still has relevance is a sorry testament to the enduring tragedy of the Palestinians – though, in some ways, it’s also a tribute to their fortitude, their unwillingness to give in.(*)
Enkele maanden geleden kwam er bij de New York Times een drie pagina lange strip uit die Joe Sacco samen met die andere graphic novel-grootheid Art Spiegelman (MAUS) maakte, waarin ze beiden hun wanhoop uitten over wat er nu in Gaza gebeurt. De Standaard mocht de strip overnemen, die hier te vinden is: https://www.standaard.be/media-en-cultuur/grootheden-art-spiegelman-en-joe-sacco-verbeelden-samen-hun-wanhoop-over-gaza/40518079.html .
