Gelezen in januari 2021

Januari is altijd een goede maand voor nieuwe voornemens en plannen, ... als je daar nog in gelooft. 😉 Het ligt niet aan het stomme virus dat ik daar al enkele jaren niet meer aan doe hoor. Goede moed scheppen en hoopvol vooruitkijken wil ik wel doen, ook al is het nog altijd niet gemakkelijk en begint het gebrek aan perspectief bij iedereen wel te knagen, merk ik, door heel wat verschillende redenen ook. Het weer in deze wintermaand heeft ook al zo'n wisselvallig karakter waar je geen staat op kan maken nu.

Genieten van elkaars aanwezigheid, mooie momenten en mooie dingen, wens ik ieder toe in dit nieuwe jaar! En ook mooie boeken uiteraard, want dat pakken ze ons niet af, toch? Ondersteun ook die lokale boekhandel en doe jezelf een plezier met wat nieuwe titels. Je boekenkast, de boekhandelaars én de auteurs verdienen het!

Toch stel ik weer een aantal boeken in het vooruitzicht dat ik dit jaar wil lezen.

Daar heb ik deze maand dus weer een begin mee gemaakt. In januari las ik 8 titels die ik in drie blokjes zou kunnen onderverdelen, zoals volgt: 

Russische Kortverhalen

1. Onder de paardendeken - Russische winterverhalen Van Oorschot, 4 sterren

Een kennismaking met winterse verhalen van o.a. Boris Pasternak, Anton Tsjechov en Lev Tolstoj. Een erg goede smaakmaker dat naar meer doet uitkijken.

2. De dame met het hondje en andere kortverhalen - Anton Tsjechov, Kleine Russische Bibliotheek Van Oorschot, 4 sterren

Inderdaad, Rusland even boven. En van Anton Tsjechov wil ik zeker meer lezen! Hij is bekend voor zijn succesvolle kortverhalen en toneelstukken. Tsjechov is duidelijk een meester in deze genres: in weinig pennenstreken weet hij sterke personages, een prachtige sfeer, rijke dialogen en geweldige verhalen neer te zetten. Komende maand neem ik zeker enkele van zijn theaterstukken weer op. De dame met het hondje vond ik een mooi en ook wel romantisch verhaal, maar het heeft wel een 'Russisch' einde. ;) Dit boek werd besproken in januari in het Literatuurcafé. 

Philippe Claudel

3. en 4. Het verslag van Brodeck - De Anderer en De stilte, graphic novels Manu Larcenet naar Claudel, 4 en 4 sterren
5. L'arbre du pays Toraja/De boom in het land van de Toraja, 3 sterren
6. Het kleine meisje van meneer Linh, 5 sterren

In december vorig jaar las ik al twee andere romans van Philippe Claudel, met name zijn debuut Rivier van vergetelheid en Tot ziens, meneer Friant. Daarna kon ik uit de bibliotheek de twee-delige graphic novel op basis van Het verslag van Brodeck meenemen van graphic novelist Manu Larcenet. Twee indrukwekkende, adembenemende beeldverhalen die ik van harte aanraad maar die je een tijdje wel met een akelig unheimlich gevoel laten zitten. De Holocaust is dan ook hoewel 'onbenoemd' niet ver weg in dit verhaal. Ook las ik de romans L'arbre du pays Toraja (in het Frans) en Het kleine meisje van meneer Linh. Binnenkort vinden jullie namelijk een erg uitgebreid artikel over deze Franse auteur op Literatuur onder de Loep! Ik heb nog enkele van zijn romans als e-book: Alles waar ik spijt van heb, Grijze zielen en Het onderzoek komen zeker nog aan de beurt.

Andere romans

7. Reisverslag van een kat - Hiro Arikawa, buddyread met Joëlle, 4 sterren

Dit boek had ik gepland om met Joëlle te lezen, het is een populaire titel waar ik al veel goeds over had gelezen. Het is een vlot te lezen feelgood boek met dat tikkeltje meer. We worden door de Japanse schrijfster Hiro Arikawa meegenomen op een roadtrip door Japan, en beleven deze reis mee door de ogen van kater Nana. Het is een ontroerend verhaal over echte vriendschappen en de liefde tussen een man en zijn kat. Het bestaat uit korte hoofdstukken en korte zinnen, en toont een doorsnede uit het dagelijkse leven van een aantal toevallig tegengekomen Japanners.

8. De Buddenbrooks - Thomas Mann, 4 sterren

Vannacht las ik deze klepper uit, die op de planning stond als samenleesboek op de blog van Hetty, Ketting van mooie woorden. Het is Manns debuutroman uit 1901, waarmee Mann in 1929 overigens de Nobelprijs won. Ik vond het een heel mooi boek, maar ik raakte er ook niet volledig van ondersteboven om eerlijk te zijn. Niet alle emoties werden bespeeld, laat mij het daarop houden. Het boek is nochtans een rijke epische familieroman met de ondertitel 'Verval van een familie'. Verwacht je dus niet aan een goed einde, maar wel aan een geweldig sterk geschreven en uitgewerkt verhaal dat zich afspeelt in het late 19e-eeuwse Lübeck en waarvan wordt gezegd dat het een overgangsroman is tussen het 19e-eeuwse naturalisme en het 20ste-eeuwse symbolisme. Die termen en het feit dat het zo'n 600-bladzijden lang, moeten echter niet afschrikken, ik vond het vrij goed leesbaar, en veel toegankelijker dan De Toverberg van Thomas Mann, dat ik ooit tijdens mijn studies heb moeten lezen...

Voor februari heb ik enkel een buddyread vastgelegd met Saskia en Katrien. Voor de rest kan ik verder gaan met mijn andere Claudels, nog een Thomas Mann-novelle, enkele bibliotheekboeken, en heb ik enkele kortverhalenbundels op het oog. Wat het juist zal worden en in welke volgorde, verandert nog constant in mijn hoofd, en blijft ook voor mezelf nog even een verrassing.

Het kleine meisje van meneer Linh

Een indrukwekkend hartbrekend en universeel verhaal

Met de novelle Het kleine meisje van meneer Linh maakte Philippe Claudel misschien wereldwijd wel de meeste indruk. Het is een kort maar oh zo krachtig universeel verhaal. In eender welke taal behoudt het zijn kracht, ik las dit zelf in het Nederlands zowel als in het Frans. In de oorspronkelijke taal behoudt het natuurlijk de krachtigste beelden, en komt het volledige plaatje inclusief het ongelooflijke slot nog beter binnen.

Meneer Linh is een vluchteling uit een door oorlog verscheurd land die toekomt in een vreemd westers aandoend land dat hem uiteindelijk opneemt. Hij heeft een klein meisje bij zich, zijn kleindochter dat hij een toekomst wil geven en haar zijn verleden doorgeven. Zij is zijn alles voor wie hij blijft leven. Zijn situatie is schrijnend, eenzaam en door een gebrek aan de kennis van de taal volledig geïsoleerd in het nieuwe land waarvan hij niets begrijpt.

Gelukkig maakt hij buiten het centrum een vriend die ondanks het gebrek aan talige communicatie hem nauw aan het hart komt te liggen, meneer Bark. Hij blijft maar luisteren naar deze vreemde man die net als hem zijn vrouw verloren heeft, en waar deze vriend maar niet over uitgepraat raakt. Ondanks het gebrek aan communicatie herkennen ze in elkaar hun eigen verdriet en houden ze elkaar gezelschap. Totdat meneer Linh, oftewel Tao Laï (goedendag in zijn eigen taal), samen met zijn kleindochtertje wordt overgeplaatst naar een instelling waar ze onder strengere controle worden geplaatst en ze nog meer op muren botsen, letterlijk én figuurlijk.

Het verhaal van een groot trauma en onvoorstelbare eenzaamheid is hartbrekend en indrukwekkend. Geen enkele lezer kan zich weren tegen de ontroering die dit verhaal oproept. De sfeer, de taal, de beelden die in de novelle worden gebruikt, spelen hier allemaal een rol in. De boodschap van de vluchtelingenproblematiek springt hier echt wel uit. Op zijn treffende manier heeft Claudel de levensnoodzakelijke behoefte aan menselijk contact voor iedereen hierin verwerkt.

Ook Guy Cassiers is hierin meesterlijk geslaagd in zijn toneelstuk in 2017, dat uiteindelijk een monoloog werd met Koen De Sutter. Het spel van De Sutter kroop me echt onder de huid. Dit stuk, een Europees project, werd de jaren daarop hernomen in het Frans, Engels, Catalaans en Spaans. Guy Cassiers maakte de voorstelling telkens opnieuw met een acteur uit het coproducerende land in zijn thuistaal. Cassiers is ongetwijfeld een van Europa's sterkste theaterregisseurs die met simpele middelen deze indrukwekkende tekst op de scène wist te brengen.

Titel: Het kleine meisje van meneer Linh

Auteur: Philippe Claudel 

Vertaler: Manik Sarkar

Uitgever: De Bezige Bij

Jaar uitgave: 2005 

L'arbre du pays Toraja (De boom in het land van de Toraja) - Philippe Claudel

Deze recensie is gebaseerd op de Franse editie van dit boek.

Voir en-dessous pour ma critique en français. 

Op het eiland Sulawesi hebben de Toraja, een inheemse gemeenschap, de gewoonte hun dode kinderen te begraven in de stam van een bepaalde boom, waarvan de schors dan geleidelijk aan dichtgroeit. De boom groeit en laat de ziel naar de hemel stijgen.

"L’existence de ce peuple est obsessionnellement rythmée par la mort."

In dit boek is de verteller de hoofdpersoon, het verhaal is geschreven uit een ik-perspectief. De verteller is een filmregisseur die een reis naar Indonesië heeft gemaakt nadat hij zijn beste vriend en de producent van zijn films, Eugène, heeft verloren. Maar de auteur en de verteller overlappen elkaar wel, want Claudel verloor zelf zijn vriend, de baas bij zijn uitgeverij Editions Stock, Jean-Marc Roberts, zo'n 2 jaar voordat hij deze roman schreef (2016).

De rode draad van deze roman is de dood. Het verslag van de reis van de verteller naar Indonesië is in feite slechts een korte proloog.

Het eerste deel maakt het moeilijk om echt in dit boek te komen en het taalgebruik is niet gemakkelijk. Dit boek is dan ook eerst en vooral een filosofisch werk waarin Claudel nadenkt over de dood, het verlies van zijn vriend, en de dood in het algemeen. Het gaat over welke vorm het leven aanneemt in het aanschijn van de nakende dood. De tekst blijft een beetje afstandelijk totdat we op een punt komen waar het privé-leven van de filmregisseur meer in het verhaal binnenkomt.

Claudel schrijft dit boek in zijn herkenbare stijl: minutieus, met overleg en eloquent.

De verteller is in een periode van rouw beland en moet eerst deze weg afleggen voordat hij zijn leven kan herstellen en hervatten, nadat hij Eugène op zijn laatste reis heeft moeten vergezellen. Als palliatieve buddy begeleidde hij zijn vriend en in dit boek deelt hij vele herinneringen en anekdotes die hij samen met hem beleefde, bijv. hoe zij samen de Tsjechische schrijver Milan Kundera, die vele jaren in Frankrijk woonde, ontmoetten ter gelegenheid van een niet-reglementair uitje buiten het ziekenhuis waar Eugène aan het eind van zijn leven verbleef. Hoewel het boek erg zwart is, wordt gelukkig ook de kracht van vriendschap en liefde als tegengif uitgediept.

Toch moet het leven van de verteller doorgaan, en het verhaal volgt en verweeft dan de evolutie van de ziekte van zijn vriend met de creatie en de voltooiing van zijn laatste film, en zijn ontmoeting met een vrouw die jonger is dan hijzelf. Tegen het einde van het boek is het erg symbolisch hoe zijn leven dan verdergaat, hoewel ik dit misschien niet heel geloofwaardig vond.

De thema's dood, verlies, rouw, herinneringen en het leven staan centraal in dit boek maar ook in verschillende andere boeken van Claudel. Deze thema's zijn bijv. ook duidelijk aanwezig in zijn debuut "Rivier van vergetelheid" (Meuse l'oubli).

"Comment vas-tu?" "Comment-va-t-elle?" [...] "Je me disais qu'il était cocasses d'employer un verbe qui indique le mouvement pour caractériser un état mental ou physique. Nous nous percevons comme des êtres mobiles. Notre mouvement garantit notre bonheur. Si plus rien ne bouge, n'avance, si tout s'arrête, s'immobilise, la possibilité du bonheur meurt et nous avec : ça ne va plus. Nulle part."

Een mooie bedenking over de Franse taal trouwens!

___

Sur l'île de Sulawesi, les Toraja, une communauté indigène, ont l'habitude d'enterrer leurs enfants morts dans le tronc d'un arbre particulier, qui peu à peu se referme. L'arbre grandit et laisse monter l’âme vers le ciel. 

"L’existence de ce peuple est obsessionnellement rythmée par la mort."

Dans ce livre, le narrateur, est le personnage principal, c'est son point de vue qui fait le récit. Le narrateur est un réalisateur de cinéma, qui fait un voyage en Indonésie après avoir perdu son meilleur ami et le producteur de ses films, Eugène. Mais l'auteur et le narrateur sont légèrement à confondre, car Claudel a lui-même perdu son ami, aussi l'époque patron chez Edition Stock, Jean-Marc Roberts, environ 2 ans avant qu'il écrivait ce roman (2016).

Un mot suffit pour dessiner l'axe central de ce roman : la mort. Le rapport du voyage en Indonésie du narrateur est en fait seulement un court prologue.

La première partie le rend difficile de s'habituer à ce livre et le langage n'est pas facile. Au premier plan, Claudel a écrit ici un oeuvre philosophique dans lequel il réfléchit profondément sur la mort, et la perte de son ami, et la mort en général, à travers le livre complet. Il s'agit de la vie face à la mort. Le texte reste quand même un peu à distance jusqu'à ce qu'on arrive à la point que la vie privée du réalisateur de cinéma glisse plus dans l'histoire. Claudel écrit de nouveau ce roman dans son style caractéristique, minutieux et consciencieux, très éloquent comment on le connait.

Le narrateur est arrivé dans une période de deuil et doit parcourir ce chemin d'abord avant qu'il puisse restaurer et reprendre sa vie, après avoir du accompagner Eugène dans son dernier voyage. Il a servi comme " buddy palliatif " pour son ami et dans les pages, il partage ses mémoires et plusieurs anecdotes sur sa vie avec lui, par ex. comment ils se sont rencontrés ensemble l'écrivain tchèque Milan Kundera, qui a habité en France pour beaucoup d'années, à l'occasion d'une sortie non-réglementaire hors de l'hôpital où Eugène s'est résidé à la fin de sa vie. Bien que le livre est très noir, la force de l'amitié et de l'amour est heureusement aussi approfondie comme antidote.

Quand même, la vie du narrateur doit continuer et le récit suit et entremêle alors l'évolution de la maladie de son ami, la création et finalisation de son dernier film, et sa rencontre avec une femme plus jeune que lui. Vers la fin du livre, il est très symbolique quelle direction la vie du narrateur prend soudainement, qui n'est peut-être pas très crédible selon moi ?

La mort, la perte, le deuil, les mémoires et la vie sont des thèmes centraux dans ce livre comme aussi dans d'autres œuvres de Claudel. Ces thèmes sont aussi clairement présent dans son début "Meuse l'oubli" par exemple.

"Comment vas-tu?" "Comment-va-t-elle?" [...] "Je me disais qu'il était cocasses d'employer un verbe qui indique le mouvement pour caractériser un état mental ou physique. Nous nous percevons comme des êtres mobiles. Notre mouvement garantit notre bonheur. Si plus rien ne bouge, n'avance, si tout s'arrête, s'immobilise, la possibilité du bonheur meurt et nous avec : ça ne va plus. Nulle part."

Ceci est par hasard aussi une belle réflexion sur la langue française!

Titel: De boom in het land van de Toraja 

Auteur: Philippe Claudel

Vertaler: Manik Sarkar 

Uitgever: De Bezige Bij

Jaar uitgave: 2016

Titel: L'arbre du pays Toraja

Auteur: Philippe Claudel 

Uitgever: Stock

Jaar uitgave: 2016

Reisverslag van een kat - Hiro Arikawa

Een roadtrip doorheen Japan over loyale vriendschappen

Met Joëlla van den Broek

Hiro Arikawa (1972, Kochi) is een Japanse schrijfster. Ze brak internationaal door met het boek Reisverslag van een kat dat na in 2015 in Japan te zijn uitgebracht in het Engels verscheen in 2017 en nog eens 2 jaar later in het Nederlands, vertaald door Sander Schoen. Het is een titel waarop vooral positieve en goedgezinde reacties verschenen zijn, die mensen - en ons ook – vooral ontroerd heeft. Joëlla en ik hebben dit boek beiden gelezen zonder te weten wat we ervan konden verwachten.

Het verhaal

Arikawa neemt ons mee op een roadtrip door de ogen van kater Nana, ja ondanks de naam een mannetjeskat. Nana heeft zich een tijd lang als straatkat goed uit de slag getrokken maar sinds een ongeluk aan een van zijn pootjes kreeg hij een baasje, de alleenstaande dertiger Satoru, die zich over hem ontfermde. Sindsdien zijn beiden alles voor elkaar gaan betekenen en onafscheidelijk. Satoru heeft op een aantal plaatsen in Japan gewoond sinds zijn jeugd en heeft vroeger als kind een andere kat gehad, Hachi, waar hij al afscheid van heeft moeten nemen. Hachi betekent acht, deze kat had namelijk een vlekje dat leek op het Japanse teken voor ‘hachi’. Nana betekent in het Japans dan weer zeven, omdat de naar boven gerichte knik in zijn staart Satoru dan weer aan dat cijfer doet denken. Beide katten zouden erg op elkaar lijken; ze zijn ook beiden wit, terwijl er op de cover van de Nederlandse uitgave toch een zwarte kat staat afgebeeld. Bij het begin van dit boek vertrekt Satoru met Nana in een zilverkleurig minibusje naar een aantal oude vrienden van hem. Hij zal hen vragen of een van hen zijn kat niet wil overnemen omdat hij er na vijf jaar niet meer voor kan zorgen.

+++

Joëlla: We lezen over het verleden en het heden van Satoru en ontdekken hoe hij verschillende vriendschappen is aangegaan in verschillende fasen van zijn leven. Met de Japanse namen had ik soms wel wat moeite. Je volgt het boek en de reis door de ogen van de kat Nana, die het verhaal naar de lezer overbrengt.

Nathalie: Het boek is erg gemakkelijk geconstrueerd. De verschillende vrienden van Satoru staan voor een bepaalde periode uit zijn leven, waarin hij hen heeft leren kennen. Hij heeft op enkele scholen gezeten en is nadien in Tokyo gaan studeren. Satoru is blijkbaar niet alleen een kattenmens, maar heeft ook altijd veel voor mensen gegeven, van wie hij ook veel teruggekregen heeft. Het waren stuk voor stuk vriendschappen zonder tierlantijnen waar nog geen hightech en sociale media tussen zaten. Ondanks een zware tegenslag heeft hij zo toch heel wat van zijn leven kunnen maken.

Joëlla: De reis is uiteraard met een bijzondere reden ondernomen. De liefde tussen mens en dier wordt erg mooi verwoord in het verhaal. Door de verschillende hoofdstukken word ik gemakkelijk telkens weer in het verhaal getrokken. Alsof je zelf met hen in Japan wandelt en in het busje samen rondreist en de vrienden mag ontmoeten. Je maakt samen de reis, je bent er bij. Ik vind de beschrijving van de omgeving ook erg beeldend.

Nathalie: De kat heeft een humoristische ietwat sarcastische ondertoon meegekregen in het verhaal dat hij vertelt, maar die wordt opzij gezet als de verhalen van de jeugd van Satoru aan bod komen die hij aanhoort, die hij dus niet mee heeft beleefd. Die verhalen geven ook een beeld mee van hoe Satoru in het hedendaagse Japan is opgegroeid.

+++

Als Nana erachter komt dat hij zou wegmoeten van Satoru en waarom, probeert hij er alles aan te doen om dit te vermijden en door enkele slimme trucs slaagt hij daar telkens ook in. Verderop in het verhaal wordt het einddoel van de reis de tante van Satoru, Noriko, ook zijn dichtst bijstaande familielid. Hoewel ze geen kattenmens is, probeert ze het vanwege haar neef toch met Nana, en slaagt ze daar wonderwel uiteindelijk toch in. 

+++

Joella: De pijn, de laatste reis komt keihard bij me binnen als ik hierover lees. De ziekte van Satoru is allesverslindend. De aftakeling, het verdriet, de oneerlijkheid. Dat is wat me zo diep raakt, omdat ik het ook zelf heb meegemaakt. De humoristische toon van Nana maakt het luchtiger, even die druk weg nemen. Even samen adem halen. En het afscheid aan het einde van het boek beleef je ook mee. Maar deze reis zul je je voor altijd herinneren. 

Nathalie: Hoe loyaal een huisdier kan zijn, heeft de schrijfster goed in de verf gezet. Naast de vriendschap heeft zij hiermee een ode aan de huisdieren gebracht. Het is een heel leuk boek voor kattenliefhebbers. Niet alleen kattenmensen komen overigens aan hun trekken, ook enkele honden komen er in voor, die al dan niet erg vriendelijk tegen Nana doen trouwens.

+++

Conclusie

Joëlla: Het verhaal is rustig opgebouwd, en op het einde heb ik een traantje moeten wegpinken. Wij hebben zelf namelijk ook een huisdier, een zelfde ras hond die ook in het boek voorkomt, een shih tzu. Het boek heeft me daarom ontroerd. Ik wou telkens verder lezen, en van elk hoofdstuk heb ik genoten. Satoru die zoveel liefde geeft aan mens en dier. Na alles wat hij heeft mee gemaakt. Dat mag voor ons een les zijn. Dit boek zal dan ook in mijn geheugen gegrift staan. Ik geef het 4 sterren.

Nathalie: Dit is duidelijk een feelgood boek met dat tikkeltje meer. Korte zinnen, korte hoofdstukken waardoor het wat staccato overkomt maar waar toch veel in wordt verteld. Terwijl het verhaal van Satoru soms wat klef en melig overkomt, is de kat gelukkig wat humoristischer en is het geheel daarom meer in balans. Ik kon een en ander uit het boek halen over de levensstijl van een aantal doorsnee Japanse mensen, en tegelijkertijd is het lief en ontroerend. We worden bovendien ook nog meegenomen naar het tweede grootste eiland van Japan, Hokkaido dat erg mooi beschreven wordt. Ik heb er geen moeite mee om dit boek 4 sterren te geven. 

Deze blog werd ook gepubliceerd op Antwerpen Leest. 

Titel: Reisverslag van een kat

Auteur: Hiro Arikawa

Vertaler: Sander Schoen

Uitgever: Ambo Anthos

Jaar uitgave: 2019

De dame met het hondje en andere verhalen - Anton Tsjechov

Wat een prachtige sfeerschildering! Een uitstekende verhalenbundel ter kennismaking met Anton Tsjechov

De bundel "De dame met het hondje en andere verhalen" van Anton Tsjechov uit de serie De kleine Russische Bibliotheek van uitgeverij Van Oorschot bevat naast het titelverhaal nog 10 andere verhalen die de veelzijdigheid van deze Russische meester van het kortverhaal en het toneel aantonen. Ze bespreken het leven van zowel de Russische rijke aristocratie als de onderkant van de maatschappij en zetten vooral ook het verschil tussen die lagen in de kijker, zoals in het kortverhaal "Oesters", waarin door de ogen van een 8-jarige jongen een aangrijpend beeld van echte honger wordt overgebracht. 

Daarentegen kunnen de personages in "De dame met het hondje" zich heel wat meer veroorloven en is het thema in dit verhaal hoe een op het eerste zicht korte zomeraffaire per vergissing uitgroeit tot een gevoel van onmogelijk gemis en echte liefde. 

Dat grote onderscheid in personages en gebeurtenissen leidt echter niet tot het niet kunnen meevoelen met de meeste personages in hun verschillende situaties die allemaal levensecht overkomen en wier gevoelens allemaal empathie oproepen. Anton Tsjechov kan als geen ander een sfeer schilderen waarin je zo meegezogen wordt. Deze bundel is een goede kennismaking met deze grote Russische naam. 

Titel: De dame met het hondje en andere verhalen 

Auteur: AntonTsjechov

Vertalers: Tom Eekman, Aai Prins, Anne Stoffel

Uitgever: Van Oorschot

Jaar uitgave: 2020

De Anderer en De Stilte - Manu Larcenet

Heel beklemmende maar prachtige graphic novels 

De twee graphic novel-delen De Anderer en De Stilte, gebaseerd op de roman Het verslag van Brodeck van Philippe Claudel, maakte Manu Larcenet in 2017. Die zijn indrukwekkend geworden, volledig in zwart-wit, en tevens door de summiere tekst die ervoor werd gebruikt, nog veel beklemmender geworden dan de roman op zich al was. 

De gezichten van de personages en de vele inwoners van het dorp zijn onheilspellend en diep gegroefd. De karakters van de personages komen je van de bladzijden tegemoet. Soms is er wel weinig detail in te vinden en moet je weleens heel goed kijken om te zien wat er allemaal te bekijken valt. 
Het valt ook te betwijfelen of je het verhaal door die beknopte tekst helemaal zou begrijpen zonder vooraf de roman te hebben gelezen. Ik raad dit niet aan, en heb daar nogal een hard hoofd in. De graphic novels geven je een unheimlich gevoel en zijn echte kunstwerken. 

Titels: De Anderer & De Stilte 

Auteur: Manu Larcenet

Gebaseerd op de roman Het verslag van Brodeck door Philippe Claudel

Vertaler: Manik Sarkar

Uitgever: Dargaud Benelux

Jaar uitgave: 2017