Issouf: Un aller simple pour la France - Issouf Ag Aguidid en Estelle Lenartowicz

Onlangs kreeg ik een nieuw Franstalig boek toegestuurd dat ik mocht recenseren. Voor diegenen die graag Franse literatuur lezen, volgt hier een bespreking. (Er is geen Nederlandse vertaling.)

Voir en-dessous pour ma critique en français

Een ontroerend en interessant verhaal vanuit het perspectief van een vluchteling met een enkel biljet Frankrijk

Issouf Ag Aguidid is een jonge Malinese Toeareg die in 2015 naar Frankrijk vlucht. Door zijn politiek engagement voor onafhankelijkheid moet hij de oorlog in Mali ontvluchten naar Parijs waar familie die daar al woont hem opvangt. In 2017 ontmoet hij journaliste Estelle Lenartowicz, zelf dochter van immigranten, tijdens een schrijfworkshop in de kantoren van Éditions Iconoclaste en georganiseerd door de THOT-school (zie hieronder voor meer info). In Lenartowicz' eigen woorden, verwisselen ze hun pennen zodat Issouf zijn verhaal kan vertellen.

Zijn verhaal gaat over zijn jeugd in de stad Ménaka in het noorden van Mali, het Sahelgebied van de trotse Toeareg gemeenschap (de in blauw gedrapeerde mannen), wat zijn hart verwarmt, zijn verhuis naar de hoofdstad Bamako om te studeren en bij een van zijn ooms te wonen, en later nog zijn vlucht naar Parijs, omdat hij de ellende en bedreigingen ziet die zijn vrienden en uitgebreide familie het hoofd moeten bieden en zelf niet meer veilig is. Hij legt uit onder welke levensomstandigheden hij de verschillende fasen van zijn jonge leven heeft meegemaakt.

Issouf vertelt in dit boek over zijn eigen cultuur en tradities, maar ook over de chaos, de oorlog en de aanslagen die zijn land hebben geteisterd - en waarover hier in Vlaanderen eigenlijk zo weinig bekend is – en over zijn strijd om asiel te krijgen in Frankrijk, alle bureaucratie die dat met zich meebrengt en hoe 'fort Europa' wordt gezien door de ogen van nieuwe vluchtelingen na een weg te hebben afgelegd die zo lang en zwaar is dat we ons er nauwelijks een voorstelling van kunnen maken.

"Le turban doit recouvrir tout le visage, comme le veut la tradition. Il sert de protection contre le soleil mais incarne aussi notre philosophie de vie. Pour rester centré sur soi-même sans se laisser distraire par les bruits alentour, il faut recouvrir les oreilles. Pour ne parler que lorsque c'est nécessaire, se recouvrir la bouche. Et pour preserver l'humilité et sens du devoir, masquer son front."

"Ils me font aussi visiter la grotte de Saint-Michel. Et surtout la grotte Chauvet, dont les peintures rupestres sont vieilles de plus de quinze mille ans. En les voyant, je pense tout de suite aux peintures que l'on trouve un peu partout dans le Sahara. Leur existence prouve que l'homme touareg a lui aussi des racines très anciennes. Lui aussi a peint pour raconter son histoire. Lui aussi a dessiné pour dire : 'Nous sommes passés par là.' "

Gelukkig heeft hij ook familie in Parijs die hem onderdak biedt en leert hij verschillende Fransen kennen die hem zonder enige twijfel steunen. Hij maakt ook kennis met de THOT-school, die sinds 2016 cursussen Frans organiseert voor asielzoekers en vluchtelingen en die een kader biedt voor deze groep mensen, voornamelijk op basis van vrijwilligerswerk. De school en haar leerlingen zijn echt een "adoptiefamilie" voor hem geworden.

De getuigenissen van de vluchtelingen in Europa zijn al talrijk. Waarom het verhaal van Issouf de moeite van het lezen waard is, is dat het niet alleen de obstakels belicht waarmee hij wordt geconfronteerd, maar ook de solidariteit van andere vluchtelingen en gewone Fransen die weten wat hij in zijn jonge leven al heeft moeten doorstaan. Hij is inderdaad een millenial die geen blad voor de mond neemt en tegelijkertijd trots is op zijn afkomst. Hij heeft een sterke politieke overtuiging en een talent voor woorden. Hij getuigt vol weemoed over het land dat hij moest verlaten om zijn leven te redden. Dit korte boek is vlot te lezen, maar is moeilijk te verdragen voor mensen met een humanistisch standpunt en voor wie opkomt voor rechtvaardigheid. Waarom heeft de EU zo'n slecht aangepast beleid om het leven van nieuwkomers te faciliteren? Wat missen onze Europese politieke leiders om een echte eerlijke gemeenschappelijke asielprocedure op te stellen?

"Dès l'instant où nous posons le pied sur le sol français, le combat de la demande d'asile entre en nous, s'accroche fermement et ne nous quitte plus. Pendant des mois, il nous poursuit partout, jusque dans nos rêves. Il est en nous lorsqu'on lit les informations, lorsqu'on se promène dans la rue ou que l'on rit à une bonne blague racontée par un copain. Sa présence est une ombre à laquelle est suspendu notre avenir."

Met dank aan Babelio en Editions Iconoclaste voor de kans om dit boek te lezen dat nog maar net in februari 2021 uitkwam.

+++

 

Une histoire émouvante et intéressante du point de vue d’un réfugié

Issouf Ag Aguidid est un jeune Touareg malien qui arrive en France en 2015. Son engagement politique indépendantiste fait qu’il doit s’enfuir de la guerre malienne vers Paris chez de la famille qui habite déjà là-bas. En 2017, il rencontre la journaliste Estelle Lenartowicz, elle-même fille d’immigrées, dans un atelier d’écriture qui a lieu aux locaux des Éditions Iconoclaste et organisé par l’école THOT (voir en bas pour plus d’infos). Dans les propres mots de Lenartowicz, « ils se sont entremêlés la plume pour qu’Issouf puisse raconter son histoire ».

Son histoire traite de son enfance dans la ville Ménaka dans le nord du Mali, la région du Sahel de la communauté fière des Touaregs (les hommes drapés en bleu), qui lui fait chaud au cœur, son déménagement vers le capital Bamako pour aller étudier et vivre chez un de ses oncles, et encore plus tard sa fuite vers Paris, parce qu’il voit la misère et les menaces auxquelles ses amis et sa famille étendue autour de lui doivent faire face à cause de la guerre, et qu’il n’est plus sûre de sa vie lui-même. Il explique quelles conditions de vie il a dû confronter dans les différentes étapes de sa jeune vie.

Dans ce livre, Issouf ouvre la fenêtre vers sa propre culture et ses traditions, mais aussi vers le chaos, la guerre et les attentats qui ont ravagé son pays – et dont on sait si peu ici en Flandre en fait - et sa lutte pour obtenir l’asile en France, toute la bureaucratie que cela provoque et comment la "forteresse Europe" est vu par les yeux de ceux qui arrivent ici après avoir parcouru un chemin si long et lourd que nous le pouvons à peine nous imaginer.

"Le turban doit recouvrir tout le visage, comme le veut la tradition. Il sert de protection contre le soleil mais incarne aussi notre philosophie de vie. Pour rester centré sur soi-même sans se laisser distraire par les bruits alentour, il faut recouvrir les oreilles. Pour ne parler que lorsque c'est nécessaire, se recouvrir la bouche. Et pour preserver l'humilité et sens du devoir, masquer son front."

"Ils me font aussi visiter la grotte de Saint-Michel. Et surtout la grotte Chauvet, dont les peintures rupestres sont vieilles de plus de quinze mille ans. En les voyant, je pense tout de suite aux peintures que l'on trouve un peu partout dans le Sahara. Leur existence prouve que l'homme touareg a lui aussi des racines très anciennes. Lui aussi a peint pour raconter son histoire. Lui aussi a dessiné pour dire : 'Nous sommes passés par là.' "

À Paris, il a heureusement aussi de la famille qui lui donne un refuge et il fait connaître plusieurs personnes françaises qui lui soutiennent sans aucun doute. Il fait aussi la connaissance avec l’école THOT, qui organise depuis 2016 des cours de français pour des demandeurs d’asile et de réfugiés et qui offre tout un cadre pour ce groupe surtout sur base du volontariat. L’école et ses étudiants forment pour lui vraiment une « famille adoptive ».

Les témoignages des réfugiés en Europe sont déjà beaucoup. Ce qui fait le récit d’Issouf vraiment la peine de lire, c’est qu’il ne met en lumière pas seulement les obstacles qu’il rencontre, mais aussi la solidarité des autres réfugiés et des Français ordinaires qui savent ce qu’il a dû supporter déjà pendant sa jeune vie. En effet, il est un millénial qui ne mâche pas ses mots et est en même temps fière de son origine. Il a une forte conviction politique et un talent pour les mots. Son témoignage est lardé de la mélancolie vers le pays qu’Issouf a dû quitter pour sauver sa vie. Ce court livre peut se lire aisément mais est difficile à tolérer pour des personnes avec un point de vue humaniste et dont le cœur bat pour la justice. Pourquoi est-ce que l’UE a une politique si mal adaptée pour faciliter la vie des nouveaux arrivants ? Que ’est ce que nos leaders politiques européens manquent pour rédiger une vraie et juste procédure d’asile commune ?

"Dès l'instant où nous posons le pied sur le sol français, le combat de la demande d'asile entre en nous, s'accroche fermement et ne nous quitte plus. Pendant des mois, il nous poursuit partout, jusque dans nos rêves. Il est en nous lorsqu'on lit les informations, lorsqu'on se promène dans la rue ou que l'on rit à une bonne blague racontée par un copain. Sa présence est une ombre à laquelle est suspendu notre avenir."

Merci à Babelio et aux Éditions Iconoclaste pour avoir pu lire ce livre.

Titel: Issouf. Un aller simple pour la France

Auteur: Issouf Ag Aguidid en Estelle Lenartowicz 

Uitgever: Iconoclaste

Jaar uitgave: 2021 

Ik ben er niet - Lize Spit

Lize Spit is ongetwijfeld een van de bekendste en best verkopende auteurs van Vlaanderen, misschien wel dé beste op dit moment. Haar debuut Het smelt ging maar liefst 210.000 keer over de toonbank (uit artikel december 2020), kreeg hier en daar de prijs van beste debuut, waaronder hier op Hebban, en werd vertaald naar maar liefst vijftien talen. Haar tweede roman Ik ben er niet verscheen in december vorig jaar, en ongetwijfeld hebben vele lezers het al gelezen. Evy en ik hebben nu ook de stap gezet en ons door dit boek van maar liefst 570 pagina’s heen geploegd. Het is serieuze ‘Vlaamse kost’ deze keer.

Met Evy 

En ploegen was het wel, ook al zegt dat niets over onze appreciatie op zich hoor. Niet alleen het aantal pagina’s maar ook de zware thematiek over psychische ziekten en mentaal welzijn maken van dit boek namelijk geen vanzelfsprekende lectuur.

Het verhaal gaat over Leo (kort voor Leonie) en haar vriend Simon die elkaar tijdens hun studies in Brussel hebben gevonden en in de grootstad zijn blijven wonen. Leo studeerde net als haar vriend én de schrijfster scenarioschrijven aan de filmschool in Brussel, en net als de schrijfster voordat zij doorbrak, werkt ze in een zwangerschapswinkel. Ze zijn bevriend met het koppel Lotte, met wie Leo samen in de winkel werkt, en Coen, een collega van Simon. Zowel Leo als Simon hebben een zware jeugd achter de rug, en het verlies van hun respectieve moeders gemeenschappelijk. Net hierdoor raakte Leo overigens aangetrokken tot hem, omdat zijn verlies herkenbaar was voor haar, en ze hierover met iemand wilde kunnen praten.

Op een avond komt Simon thuis van een avondje uit en is hij zichzelf niet meer. Leo herkent hem niet meer: ‘De Simon met wie ik dit huis verbouwd had, die in de winter aan mijn kant van het bed plaatsnam terwijl ik mijn tanden stond te poetsen, om de lakens voor me op te warmen’ is niet langer. Hij is een ‘daverende man’ geworden die ‘midden in de nacht thuiskwam en alles wat zijn vriendin leuk aan hem vond besloot te veranderen’. Door de grote veranderingen in zijn gedrag komt hun relatie onder druk te staan, hoewel er toch ook nog seinen zijn van de liefde voor elkaar. Simons toestand verslechtert steeds meer en dit is het punt waar de tweede verhaallijn van het ‘nu’ , die Leo volgt in haar weg om Simon te zoeken nadat hij door zijn psychische ziekte iets ergs heeft veroorzaakt, samen valt met de onderliggende verhaallijn die vertelt hoe ze in dit 'nu' terecht zijn gekomen.

Verschillende tijdlijnen die je het verhaal inzuigen

Nathalie: Vanaf het begin van het boek word je meegezogen in het ‘nu’ waarin er iets ergs is gebeurd, en waarvan Simon blijkbaar de aanstoker is. Leo’s fietstocht naar de plaats van het onheil kan je van punt tot punt in Brussel mee volgen, zeker als je weet over welke straten het gaat. In de andere verhaallijn leer je dan het verhaal van hen samen kennen, en hoe Simon is veranderd in een persoon waar je door zijn stoornis niet meer weet wat je ervan kan verwachten.

Evy: Allereerst moet ik misschien starten met te zeggen dat ik Het smelt niet heb gelezen en me ook niet heb toegelegd op de korte inhoud van Ik ben er niet. Ik ben er dus echt blind ingegaan. Dat levert waarschijnlijk een andere leeservaring op dan wanneer je je al hebt ingesteld op een bepaalde stijl of een bepaald thema.

Lize Spit gebruikt twee verschillende tijdlijnen om het verhaal te vertellen. Het 'nu' waarin er iets ergs gebeurt, en de geschiedenis van de hoofdpersonages die de aanleiding vormt voor de catastrofe die zich in het nu afspeelt. In het begin van het boek liggen niet alle puzzelstukjes op tafel en diegene die er liggen, staan te ver van elkaar af om er als lezer al een beeld mee te kunnen vormen. Naarmate het verhaal vordert, krijg je meer informatie en daarmee gepaard komt de angst voor de afloop ook opzetten. Lize Spit start haar boek heel sterk, want ze zet je direct op scherp door een setting te creëren waarin je wel weet dat er íets is gebeurd, maar je hebt geen idee wat. Dat levert eigenlijk vanaf bladzijde één een adrenaline-rush op (die het hoofdpersonage Leo ook voelt).

Thema en personages: onlosmakelijk verbonden

Evy: Het thema is heftig en Lize Spit slaagt erin om het heel geloofwaardig te houden. Ze bespreekt door middel van fictie het taboe dat er hangt in onze samenleving op het onderwerp 'mentale gezondheid'. Ze probeert een stem te geven aan iedereen die ermee te maken heeft, waarbij in dit geval de partner het merendeel van de aandacht krijgt. Wat opvallend knap is hoe ze situatie creëert die vrij extreem is, maar waar toch iedereen bepaalde herkenningspunten uit zal kunnen halen of in ieder geval begrip voor kan opbrengen.

Nathalie: Ook al merk je bij Spit een groot psychologisch inzicht, toch heeft ze met haar tweede roman geen uitgediepte psychologische roman afgeleverd. De jeugd van de beide hoofdpersonages komt bijvoorbeeld slechts in stukjes naar boven tijdens het verhaal en de lezer krijgt geen volledige uitgewerkte kijk op hen geserveerd. Daarvoor moet ‘gewerkt’ worden. Het boek bestaat uit aparte stukken en anekdotes die je zelf tot één geheel moet verweven. Maar de personages staan er wél, met hun volledige rugzak onderweg en met elkaar. In plaats van veel melodrama maakt de schrijfster er een erg spannend verhaal van, zoals we dat ook zagen in haar debuut, en werkt ze zoals het een scenariste betaamt, naar een geweldig plot toe.

Sobere stijl

Nathalie: Ik denk dat dit boek stilistisch sterker is dan Het smelt. De taal van Lize is voller en rijker geworden, toch blijft ze sober in haar beschrijvingen. Door de zware thematiek en de repetitie van de steeds erger wordende manische en depressieve perioden van Simon kon ik niet snel verder lezen, en dit maakte het boek in zijn geheel ook wat té lang naar mijn smaak. Simons depressieve perioden worden langer en zwaarder, zijn paranoia wordt dan ook erger en erger. In zijn manische buien denkt hij dat hij alles aan kan, verandert hij van werk, en droomt hij van grote projecten. Leo komt meer en meer alleen te staan: ze probeert haar vriend zo goed en zo kwaad als mogelijk bij te staan en hem tegelijkertijd te behoeden voor de bemoeienissen van buitenaf, terwijl eigenlijk best hulp zou inroepen. Het is ook de schaamte die haar tegenhoudt om hiertoe over te gaan. Zo komen er breuken in hun relatie omdat zij het niet kan volhouden, en tegelijkertijd een breuk met de grote boze buitenwereld, en vormen zij een eilandje op zich. Lotte en Coen zijn niet hun spiegel maar hun sidekicks. Leo wil zich enerzijds optrekken aan Lotte, maar anderzijds haar vriend niet afvallen. Hierdoor komt ze in een ondoenlijke spagaat terecht. Hierdoor komt ze in een ondoenlijke spagaat terecht. Simon op zijn beurt gebruikt Coen zonder dat die laatste het weet als zijn vijandbeeld.

Evy: Tijdens het lezen ben ik gaan opzoeken hoe oud Lize Spit is, want de manier waarop zij in dit boek aan haar personages sleutelt en het onderwerp 'psychische gezondheid' vormgeeft toont aan dat ze een oude ziel heeft. Dat kan niet anders. Het is onmogelijk om het over de impact van dit thema (mentale gezondheid) te hebben, zonder daarbij de diepgang van de personages te benoemen. Simon en Leo, Leo en Simon, zij twee tegen de hele wereld. Zo voelt het aan. Maar toch brengt Spit ook daar scheuren aan, waardoor Simon en Leo op afgebroken ijsschotsen komen te zitten die steeds verder van elkaar en van de rest van de wereld afdrijven. Wie is er 'goed' en wie is er 'slecht' in dit verhaal? Dat is iets waar je je als lezer het hoofd over breekt en waar je ook na het lezen nog uren over loopt na te denken. Meestal vorm je je als lezer een mening over de personages en over wat er allemaal gebeurt in een boek, maar in dit geval is dat gewoon niet zo eenvoudig. Keur ik de acties van Leo goed? Begrijp ik wat ze doet? Begrijp ik hoe ze Simon behandelt?

Overweldigende consequenties

Evy: Dingen gebeuren, net zoals dat gaat in het 'echte leven', en je overziet niet altijd de consequenties van je eigen daden. Zoiets is er ook aan de hand in Ik ben er niet. Dat maakt trouwens het geheel niet minder droevig om te lezen en daardoor is Ik ben er niet met momenten geen prettig boek om te lezen. Lize Spit neutraliseert het thema wat door haar sobere schrijfstijl en brengt een spanning in het verhaal aan, waardoor je de noodzaak voelt om door te lezen, maar mijn maag kromp toch enkele keren in elkaar tijdens het lezen. Ik heb vrij snel een fysieke reactie op een boek, maar zelfs ik vond dit vrij heftig.

De titel is zo goed gekozen en dat viel me pas op toen de exacte woorden van de titel in het boek werden genoemd. Ik kan nu, na het lezen van het boek, zelfs weemoedig worden door alleen aan die titel te denken en waar die woorden voor staan. Het is moeilijk om het volledig uit te leggen zonder spoilers weg te geven, maar de dubbele betekenis die erachter zit slaat de nagel op de kop.

Nathalie: Ik ben er niet is een overweldigend boek dat je meeneemt in de wereld van de psychische gezondheid. Ik ken wel wat mensen die ik dit wil aanraden. Het is spannend, erg goed geschreven en brengt een sociaal-realistisch verhaal waarin dit soort problematiek in zijn context gezien kan worden en wat voor effecten dit kan hebben op de omgeving van de persoon die hiermee getroffen wordt. Ook ik werd fysiek getroffen door dit verhaal. De laatste tijd word ik nogal geraakt door heftige verhalen maar dit is er nog een graadje over. Ik heb al in tijden geen thrillers meer gelezen, maar ik denk niet dat veel boeken die ik het laatste jaar heb gelezen qua spanning en echte heftigheid het kunnen halen bij dit boek. Ook al kon het boek me niet echt ontspannen, verdient het toch alle lof van mij, net doordat het me zo bezig hield.

Waardering

Nathalie: vier sterren
Evy: vier sterren

Deze blog werd eerst gepubliceerd op Literatuur onder de Loep. 

Titel: Ik ben er niet 

Auteur: Lize Spit 

Uitgever: Das Mag

Jaar uitgave: 2020 

Gedichten en Gedichten 2 - Yahya Hassan

Confronterende en baanbrekende poëzie - levensverhaal in gedichten

Wat een man, die Yahya Hassan! Hassan werd in Denemarken geboren als zoon van Palestijnse ouders, vluchtelingen in Denemarken toegekomen in de jaren 1980. In april 2020 stierf hij op 24-jarige leeftijd, de doodsoorzaak werd (nog) niet bekendgemaakt.

Yahya Hassan zat als 13-jarige in een instelling waar hij werd behandeld wegens aanpassingsproblemen en kleine criminaliteit. In die instelling groeide zijn interesse voor de literatuur; in zijn eerste bundel Gedichten noemt hij o.a. Dostojevski en Knausgård als inspiratiebron. Hij geeft erin kritiek op zijn migrantenmilieu zowel als op de Deense omgeving waartussen hij zich moet zien te begeven. Hij mag geen Deens spreken bij hem thuis, en geen Arabisch op school. De bundels gaan over pesten, intrafamiliaal en overgeërfd geweld, slecht presteren, criminaliteit, drugsgebruik, terrorisme en de perceptie die dit met zich meebrengt voor de anderen uit deze migrantengroep, het zoeken naar een identiteit, de waanzin die hij ontwaart rondom hem in de maatschappij en in hemzelf.


De gedichten die zonder uitzondering volledig in hoofdletters geschreven zijn, zijn overweldigend en brengen een getormenteerde jongeman naar voren. In dit in gedichten gegoten levensverhaal komen harde maatschappelijke problemen aan bod en emoties die je onder de huid kruipen. Na het verschijnen van zijn eerste bundel veranderde zijn leven: hij kreeg politiebeveiliging maar er was ook sprake van achtervolgingen, vechtpartijen, een gevangenisstraf en opname in een kliniek. Hoe zwaar kan een leven al op die leeftijd zijn? Zijn twee verschenen gedichtenbundels zijn enorm confronterend en hard, maar baanbrekend.

Titels: Gedichten en Gedichten 2
Auteur: Yahya Hassan
Vertaler: Lammie Post-Oostenbrink
Uitgever: De Bezige Bij
Jaar uitgave: 2014 en 2020