Leer me alles wat je weet - Hanna Bervoets

Een caleidoscopisch verhaal dat een heel leven omspant en vele thema’s aankaart

In een caleidoscopisch verhaal en haar langste roman tot nu toe, neemt Hanna Bervoets ons mee in het leven van een merkwaardige en complexe vrouw, Danielle 'Daniel' de Koster. Het verhaal begint na haar plotse dood wanneer haar partner Jodie, veertien jaar jonger, besluit Daniels levensverhaal te reconstrueren.

In tien niet-chronologische delen die verschillende periodes uit Daniels leven belichten, leren we haar kennen vanuit het standpunt van Jodie. We beginnen in 'het midden' – de gelukkigste tijd in Jodies en Daniels relatie – en bewegen van daaruit terug en vooruit in de tijd. Door deze structuur ontvouwt Daniels leven zich geleidelijk voor de lezer. Op de helft van het boek komt er wel meer vaart in het verhaal.

Daniel is een eigengereide en koppige vrouw, zelf getekend door een fysieke beperking en chronische pijn na een ongeluk. Ze wijdt haar leven aan het bijstaan van mensen die nog geen medische diagnose hebben maar wel lijden. Via gesprekken met mensen die haar goed kenden, zowel vrienden als voormalige patiënten, reconstrueert Jodie niet alleen Daniels leven, maar ook haar gecompliceerde persoonlijkheid. Hoe onbaatzuchtig een bepaald engagement voor anderen kan zijn, is voor mij een herkenbaar thema.

Bervoets geeft in deze roman een stem aan gemarginaliseerde groepen in de samenleving, in het bijzonder aan mensen met chronische aandoeningen die vaak niet serieus worden genomen door de medische wereld. Zo kan je lezen over Daniels werk bij de hiv-vereniging in de jaren '90 en later bij stichting Lucille, die ze samen met Jodie opricht om mensen te helpen bij het vinden van diagnoses en behandelingen.

De roman bekritiseert scherp hoe het medische systeem vaak tekortschiet, vooral voor vrouwen. Bervoets brengt een waaier aan on- of verkeerdelijk gediagnosticeerde vrouwelijke aandoeningen in beeld: hartproblemen die niet worden gezien, endometriose wat wordt afgedaan als 'zware menstruatieklachten', en kankerpatiënten die minder behandelingen krijgen dan mannen. Ze zet de spotlight op wat ze eerst 'medische onwetendheid' noemt, en wat later volgens haar blijkt voort te komen uit systemische problemen in de gezondheidszorg. Een issue dat nu ook overigens meer en meer aan bod komt in de geneeskunde. Als je een zwarte vrouw bent, ben je er meestal nog erger aan toe.

Daniel, zonder sterke familiebanden, vindt verbondenheid in vriendschappen en haar inzet voor verschillende gemeenschappen. Bervoets stelt scherp op hedendaagse invullingen van familie, gebaseerd op ‘eigen keuze’ in plaats van enige vorm van bloedverwantschap.

De liefdesrelatie tussen Jodie en Daniel wordt genuanceerd weergegeven. Hun band is complex, soms stormachtig, en laat zien hoe de balans tussen partners kan verschuiven wanneer een van hen ziek is of wanneer professionele en persoonlijke rollen door elkaar lopen. Wat onder andere een wig tussen hen drijft, is de zoektocht naar erkenning. Daniel zoekt haar eigenwaarde in de waardering van anderen, in het gevoel nodig te zijn. Jodie daarentegen zoekt erkenning van Daniel zelf. Ze voelt zich regelmatig genegeerd door Daniels focus op het helpen van anderen en worstelt met de opofferingen die ze heeft gemaakt voor Daniels droom.

Ook de rol van technologie als verbindend instrument komt aan bod. In de jaren '90 zijn vroege computers en het internet cruciaal voor de aidsgemeenschap om informatie en ervaringen te delen via "hiv-net". Later ontmoeten Jodie en Daniel elkaar via een online forum waar Jodie hulp zoekt voor haar moeder. De schrijfster beoordeelt technologie genuanceerd: het kan zowel menselijke verbindingen versterken als veranderen, en biedt een platform voor gemarginaliseerde groepen om zich te laten horen en te organiseren.

De schrijfster schrijft heel mooi en vermijdt overdreven sentimentaliteit ondanks de zware thematiek. Ze excelleert in haar beschrijvingen en neemt voldoende tijd voor het gevoelsleven van de personages. Alleen komt er soms zoveel aan bod dat al die personages en thema’s niet altijd goed blijven hangen, en als lezer weet je ook niet altijd direct welke personages er nog gaan terug komen later. Vaak dragen de vele details bij aan het geheel, maar het boek blijft een dikke pil en dat maakt het niet evident om zo lang in het verhaal te blijven zitten.

In dit boek zit zoveel in dat je goed moet blijven lezen tot aan het einde. En het is zeker herkenbaar – en wie weet behulpzaam – voor de vele mensen die in het echte leven ook worstelen met medische aandoeningen die vaak niet juist gediagnosticeerd worden. Bervoets is één van de schrijvers die me blijven fascineren.

Titel: Leer me alles wat je weet

Auteur: Hanna Bervoets

Uitgever: Pluim

Jaar: 2023

--- Je reactie wordt pas zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Your reaction will become visible after I will have approved it. Votre réaction devient visible après que je l'aurai approuvée.

Na de Groote avond. Kan empathie de wereld redden? - Testament - Ludo Abicht

Tijd nemen en even stil blijven staan

 

In verwarrende en steeds maar veranderende tijden doet het goed om boeken of essays te lezen waar je wat langer bij stil kan staan, én waarvan je veronderstelt dat de auteur er ook wat langer bij stil zal hebben gestaan om ze te schrijven. Zo verscheen eind 2024 “Na de groote avond: Kan empathie de wereld redden?” van Ludo Abicht, die Klassieke Filologie, Filosofie en Duitse Literatuur heeft gestudeerd, en professor is geweest aan o.a. de Universiteit Antwerpen, de Ugent, en enkele Amerikaanse universiteiten. Ik las van hem reeds een aantal boeken over het jodendom, het steeds opflakkerende en nu brandende thema Israël-Palestina, en kreeg ook ooit eens een vak van hem. 

In dit testament gaat hij op zoek  naar een antwoord op de vraag, wat na de ineenstorting van de socialistische wereld. De term “De groote avond” gaat terug op de periode na een revolte of de omverwerping van een regime. Dan komt er een emotionele ontlading en wordt er een – in zijn aangehaalde gevallen links – autoritair regime geïnstalleerd waarin (zelf)kritiek geen kans heeft.   

In het najaar van 2024 was er al minder hoop, en nu nog een pak minder met het ene onheilsbericht na het andere en de verschillende oproepen waarin meer en meer de oorlogstrom wordt geroerd.  

Abicht vindt hoop in de Afrikaanse Ubuntu-filosofie, bij de Maya-levensfilosofie, en de microfinanciering die in Afrika en Centraal-Amerika vooral vrouwen in armere gemeenschappen in de ‘driver’s seat’ zette. 

Ludo Abicht combineert zijn idealen met een empathische houding voor de menselijke natuur en tekortkomingen, en baseert zich niet alleen op zijn analytisch met veel academische kennis geschraagd vermogen. Abicht mag dan van de linkse kant zijn, hij is ook een zachte anarchist. Hij is idealistisch vanuit een oprecht ethisch en sociaal engagement maar doet aan zelfkritiek en brengt - vooral bij de linkse beweging - ideeën aan om dit ook te doen. Hij laat je op een niet vrijblijvende manier verschillende kanten van zijn verhaal zien in dit testament en appelleert aan de lezer. 

De éminence grise die Abicht is, hield op 87-jarige leeftijd in dec 2023 zijn afscheidscollege op de UA, en is altijd populair gebleven bij zijn vele (ex-)studenten en collega’s door zijn enorme toewijding. 

Titel: Na de Groote avond. Kan empathie de wereld redden?

Auteur: Ludo Abicht

Uitgever: Ertsberg

Jaar: 2024

--- Je reactie wordt pas zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Your reaction will become visible after I will have approved it. Votre réaction devient visible après que je l'aurai approuvée.

Alleen de warme dagen waren echt - Rob van Essen

Herkenbare en luchtige poëzie, mét tips om in Brussel rond te wandelen 

De prijzen winnende en sinds een paar jaar voor mij bekender geworden Nederlandse auteur (en literatuurcriticus) Rob van Essen debuteerde in 2023 met deze gedichtenbundel. In voetbaltermen werd hij recentelijk "overgekocht" door Das Mag van Atlas Contact. Tot spijt van wie 't benijdt... 

Deze bundel las ik nu pas. Volgens de ene recensent deed hij dat blijkbaar al wat beter dan volgens de andere.

En volgens mij deed hij dit erg goed. Een eigen originele stijl, de meestal herkenbare dagelijkse beelden, absurde scènes, vaak grappig, en bijna altijd een hoek eraf, een standpunt dat wordt omgedraaid... De bundel leest vlot en blijft eerder luchtig. Een tweede lezing moet nog gebeuren.

Poëzie hoeft niet altijd serieus te zijn voor mij: als ik een gedicht goed vind, is dat omdat het iets met me doet. En als het lachen je vergaat door de wereld van buitenaf, mag je dat ook in poëzie of bv. slam poetry vinden, toch? (Wat relativeren heeft nog niemand kwaad gedaan af en toe.)

Het is ook tof om er namen van plaatsen uit het Brusselse tegen te komen, het Dudenpark bijvoorbeeld. Dat lijkt me nog wel een plek om eens rond te wandelen als er weer warmere dagen aankomen. Dan zou ik er graag die Boom der Wijzen vinden.

Op een winterdag in het Dudenpark

–

onder de Boom der Wijzen maakte ik een foto van L.

een passant vroeg of ik wist wat voor boom het was

–

nee, zei ik

–

het is de Boom der Wijzen, zei de passant

–

ach, zei ik, eigenlijk had ik dus zo moeten beginnen:

–

onder een boom waarvan ik de naam niet wist

maakte ik een foto van L.

–

ja, zei de passant, dat was inderdaad beter geweest

daarna liep hij door

–

voor de zekerheid maakte ik nog een foto van L.

nu wel degelijk onder de Boom der Wijzen

Titel: Alleen de warme dagen waren echt

Auteur: Rob van Essen

Uitgever: Atlas Contact

Jaar: 2023

--- Je reactie wordt pas zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Your reaction will become visible after I will have approved it. Votre réaction devient visible après que je l'aurai approuvée.

Feest van het begin - Joke van Leeuwen

Een historische roman met heel wat inzichten

Joke van Leeuwen schreef deze roman in 2012 waarmee ze de AKO-Literatuurprijs won, de voorloper van de huidige Nederlandse Boekenbon Literatuurprijs.

In ‘Feest van het begin’ leer je de vondelinge Catho kennen die op autoritaire wijze in een klooster wordt grootgebracht. Op een gegeven moment komt ook de jonge novice Berthe in het klooster aangewaaid, die voor haar rijke familie te rebels bleek te zijn. Zij trekt zich het lot van de gepeste Catho aan, ontfermt zich over haar, en leert haar stiekem lezen en schrijven.

Via de straten worden er geruchten opgevangen dat er verzet groeit tegen de koning en zijn gevolg. Zonder enig gebruik van tijdsaanduidingen of plaatsnamen, merk je dat je je in de tijd van de Franse revolutie bevindt, en dat je je in de straten van Parijs begeeft. Waar kranten beginnen verkocht te worden, waar meer mensen inderdaad leren lezen en kritischer te denken. Niet alleen in het rijke chique deel dat dan tot de elite behoort, maar ook in de vuile straten van de armere wijken waar gewone mensen trachten te overleven. Waar werkenden meer en meer zien dat zij uitgebuit worden en dat er iets moet veranderen. Parijs was toen één van de meest bevolkte steden ter wereld. De Bastille en het paleis van Versailles worden bestormd.

Net zoals Catho en Berthe een tandem symboliseren waarin de grenzen tussen arm en rijk overbrugt worden en naar elkaar toe groeien, vinden elders in Parijs een Duitse pianoforte-bouwer, Tobias, en de beul van Parijs, Charles, elkaar in hun gemeenschappelijke liefde voor de muziek. Tobias is technisch begaafd en handig aangelegd. Samen met Charles zal hij de grondlegger zijn van de zogezegde verbetering om op de beschuldigden die bij Charles opgevoerd worden, de doodstraf toe te passen en die in latere tijden nog vele andere slachtoffers zal doen vallen: de guillotine. Charles heeft het idee aangevoerd en de plannen die al prematuur zijn uitgetekend, Tobias zal ze verfijnen en uitvoeren. Echter is het motto van het boek: Weest gelukkig, want jullie zijn niet schuldig. Tobias kan er niets aan doen, hij wil zijn zachtaardige lieve vrouw Gisèle, een dochter uit een rijkere familie, gewoon het leven gunnen dat ze gewoon is. Als Duitser was hij al niet populair in zijn buurt, zich verder compromitteren maakt daarom op hem ook minder indruk. (Beide personages zijn gebaseerd op notities van Charles-Henry Sanson uit Mémoires des Sanson van Henry Sanson uit 1862.)

Catho en Berthe worden op hun beurt door het klooster hardhandig uit elkaar gedreven, en moeten elk op hun manier zien te overleven in een nieuwe realiteit die voordien ondenkbaar was. En dat doen ze alle twee, want geluk ligt niet in het hebben van geld maar in de ambitie om het beter te hebben, verder te groeien. Beiden zijn op hun manier ook een voorbeeld in de strijd voor economische afhankelijkheid en meer rechten voor de vrouw in het begin van die Franse revolutie. Joke van Leeuwen is altijd al feministe geweest, al van voor deze term bestond. En ondanks de waarden van de broederlijkheid en zusterlijkheid, de vrijheid en de gelijkheid, is de positie van de vrouw er toen niet op verbeterd.

Joke van Leeuwen mag dit boek dan wel vaag hebben gehouden zonder al te veel details, haar beschrijvingen zijn dat allesbehalve en haar taal is zo poëtisch als mag verwacht worden van een pur sang dichteres. Op de eerste bladzijde bevind je je al in een waas van kleuren en vooral ook geuren. Eigenlijk is deze historische roman op maat van adolescenten gemaakt, zit er een wat naïeve kant aan het verhaal door zaken waar haar personages niet van af weten weg te laten, en heeft het ook elementen van een sprookje in zich: de personages hebben ondanks de vele tegenslagen steeds opnieuw kansen op het geluk, de hoop blijft.

Het boek voelt wat aan als Dickensiaans, omdat gewone mensen met een krachtige persoonlijkheid vanuit armoede en miserabele toestanden op eigen benen leren staan. Dit verhaal over zware tijden is daardoor eerder een licht dan een zwaar boek geworden. Het boek leest gewoon heel vlot ook al zijn er soms moeilijke tijdssprongen en perspectiefwisselingen. En hoewel sommige zinnen nogal lang zijn, vind je nergens hoogdravende taal of moeilijke termen.

Ook laat de schrijfster de lezer toe de emoties van de personages zelf in te vullen. Zij brengt het verhaal en de beschrijvingen aan, maar beschrijft consequent de gevoelens van haar personages niet doorheen het hele boek.

De beschrijving van de Franse revolutie in dit boek, en het vieren van het begin en de samenhorigheid die de opstanden teweegbrengen, zou in deze tijden kunnen opgaan voor bijvoorbeeld Syrië, dat zich net bevrijd heeft van het decennialange regime van de Assads. En een aantal jaren geleden ook voor de Arabische revoluties in een aantal andere landen in het Midden-Oosten. In Iran is de stem van de bevolking nog steeds te horen, denk aan de vrouwen die zich verzetten tegen de strenge sjiitische kledingvoorschriften ondanks de zware straffen vanwege het Iraanse autoritaire regime. Ook op dit vlak is dit een interessant boek voor schoolgaande jeugd om parallellen met onze tijd te zoeken. De verbinding die de personages in dit boek bij elkaar vinden, is alvast iets om ons aan op te trekken in onzekere en bange tijden.

Met dank aan: Karakter leesclub, Merksem

Titel: Feest van het begin

Auteur: Joke van Leeuwen

Uitgever: Querido

Jaar: 2012

--- Je reactie wordt pas zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Your reaction will become visible after I will have approved it. Votre réaction devient visible après que je l'aurai approuvée.

Gelezen september - december 2024

In september en oktober kreeg ik jammer genoeg niets uit gelezen. Hier volgt dan ook de erg summiere gelezen boeken-lijst van het afgelopen trimester.  Vier van de vijf titels waren wel prachtboeken. 

Kairos - Jenny Erpenbeck: Ik heb dit boek in het Duits gelezen ongeveer vanaf eind augustus tot en met eind oktober. Ik besprak dit al half gelezen met mijn lokale boekenclub half september, en schreef er nadat ik het had uitgelezen ook een stukje over. 

Lampje - Annet Schaap: Een klassiek geworden kinderboek voor lezers vanaf 8 jaar, ook met prachtige illustraties van schrijfster en illustratrice Annet Schaap. Ik heb dit boek besproken met mijn lokale boekenclub half november. Het was een magische leesbeleving. 

De Zieners - Sulaiman Addonia: Dit boek had ik half september al gekocht, en kwam aan de beurt half november. Een prachtig indrukwekkend verhaal dat zich in Londen afspeelt. Lees meer hier. 

The Dubliners - James Joyce: Enkele maanden geleden las ik al het korte verhaal De doden dat deel uitmaakt van deze bekende verhalenbundel van deze grote Ierse schrijver, die leefde van 1882 tot en met 1941 (gestorven in Zürich). In de verhalen in The Dubliners schetst hij op een magistrale wijze de dagelijkse belevenissen van verschillende personages van de Ierse hoofdstad waar hij geboren en getogen is in zeer korte verhalen. Heerlijke bundel! 

De omwenteling - Sanne Huysmans: Dit geschenkenboekje van de Confituur-boekhandels gaat over een man die verlaten is door zijn vriendin. Hij sluit dan maar vriendschap met het konijn dat ze heeft achtergelaten. Tot dat konijn ook in het wild ontsnapt in een poging van hem het beest in een kooi mee naar buiten te nemen. Een deel observaties worden ook door de oogjes van het konijn verteld. Nogal vreemd allemaal, en niet echt om te onthouden. Bwah...

--- Je reactie wordt pas zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Your reaction will become visible after I will have approved it. Votre réaction devient visible après que je l'aurai approuvée.