Boeiende en leerrijke debuutroman over een urgente zoektocht
Aya Sabi schreef met Half leven in 2022 een kanjer
van een debuutroman, waar ze in oktober 2023 de Fintro Publieksprijs mee won.
In 2017 schreef ze al eerder een kortverhalenbundel Verkruimeld land die
met stip op mijn leeslijst komt te staan.
In Half leven neemt deze in Genk opgegroeide
Nederlands-Marokkaanse auteur ons mee in de verhalen van drie generaties
vrouwen waar ook de Marokkaanse geschiedenis doorheen schemert. Het verhaal van
grootmoeder Fatna is het meest uitgewerkt en de rode draad doorheen het boek. Zij
groeit in de jaren 1950 op in een armoedig gezin in een klein dorp waar ze al
als jong meisje hard moet meewerken in het huishouden. Totdat ze wordt
uitgehuwelijkt, heeft ze het nog vrij gelukkig met haar zusjes. Je hart breekt
als je leest over het grote trauma en het harde leven dat ze meemaakt. Door een
gelukkig toeval wordt ze opgenomen in het huis van een meer wereldse progressieve
Marokkaanse vrouw die een rol opneemt in het verzet tegen de Franse bezetter
van die tijd, die als voorbeeld dient voor Fatna. Fatna’s leven breekt dan open
vanaf het moment dat ze gezien wordt als een kokkin waarvoor velen van heinde
en verre komen om van haar hemelse gerechten te proeven. Pas dan voelt ze zich
ook gezien als vrouw, en zal ze ook durven spreken en uit haar eigen opgelegde
zwijgen losbreken.
Het verhaal van Fatna wordt niet chronologisch verteld. En
tussen de fragmenten over Fatna’s leven lees je de brieven die haar dochter
Hamouda schrijft vanuit Nederland waar ze dankzij haar geëmigreerde ouders
opgroeide, naar haar grote Marokkaanse
liefde. Als derde verhaallijn heb je de essays van kleindochter Shams die geboren is in Nederland. De verschillen tussen de drie vrouwen zijn groot op cultureel
vlak en qua opleidingsniveau, en tegelijkertijd zijn ze met elkaar verbonden
door de pijn die van generatie op generatie werd doorgegeven en het leed dat ze
alle drie dragen. Shams heeft Geschiedenis gestudeerd en gaat in haar essays op
zoek naar de leegte die in haar zit, en probeert die te begrijpen.
Tegelijkertijd graaft ze naar de geschiedenis van haar familie, hoewel de lezer
meer weet over het leven van haar grootmoeder dan zij ooit kan weten. Zowel de
fictie als de non-fictie zijn op zich onvoldoende om haar doel te bereiken
hoewel ze de gave van het woord en een scherpe pen heeft.
Er zitten vele lagen in dit boek. De geschiedenis van
Marokko is een voorbeeld van kolonisatie, verzet en dekolonisatie. Er wordt
weleens gezegd en geschreven dat in Marokko de dekolonisatie van het land
tegenover de Franse bezetter de metafoor is voor de dekolonisatie van de vrouw
tegenover het heersende patriarchaat, de vrouw die onderdanig moet zijn aan
haar man. Aya Sabi wou met dit boek een gemengd beeld brengen van verschillende
vrouwen die allemaal een bepaalde evolutie hebben doorgemaakt, en wou hiermee
het cliché van de stille, onderdanige vrouw bijstellen zonder deze problematiek
te onderbelichten, waarin ze zeker is gelukt. Ook het beeld van de “heel luide”
vrouw en als “minister van binnenlandse zaken”, een gezegde uit Marrakech, is
in feite een soort cliché.
Verschillende complexe thema’s worden in het boek aangehaald
waarvan sommige weliswaar beter worden uitgewerkt dan andere. Die thema’s zijn
niet typisch voor een zogenoemde “migratieroman” maar herkenbaar voor zovelen
onder ons: de zoektocht naar onszelf, de pijn die kan doorgegeven worden van
een (groot)moeder naar de volgende generaties, de psychologische inslag, enz. De gehele roman is gekruid met prachtige
metaforen, fragmenten en zinnen. Niet alleen dat, ook de gerechten die Fatna
met haar handen ineen tovert en de bijhorende geuren uit haar keuken zijn de
moeite waard om volledig in je op te nemen.
Als de verhalen van de dochter en van de kleindochter verder
waren uitgewerkt, hadden we waarschijnlijk nog steeds een prachtig
familieverhaal gekregen van minsten 800 pagina’s. De verhaallijn van Fatna mag
dan wel de spannendste zijn, de combinatie met de andere levens beschreven in
de andere stijlen en genres maken in mijn ogen het boek boeiender, origineler
en leerrijker, en heeft me zeer zeker aandachtiger gemaakt en meer doen
nadenken dan een volledig uitgesponnen uitwerking van de drie beschreven levens.
De tijd die voor dergelijke uitwerking meestal nodig is heeft het hier
waarschijnlijk afgelegd tegen de urgentie van de zoektocht van deze jonge
talentvolle schrijfster. Hopelijk krijgen we nog veel moois te lezen van Aya
Sabi!
Met dank aan de leesclub van Karakter Collectief (theatergezelschap Merksem)
Titel: Half leven
Auteur: Aya Sabi
Uitgever: Das Mag
Jaar: 2022
--- Je reactie wordt pas zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Your reaction will become visible after I will have approved it. Votre réaction devient visible après que je l'aurai approuvée.
