Lessen - Ian McEwan

Knap geschreven levensverhaal met een wat langdradig begin en te uitvoerige uitwerking.

De roman Lessen van Ian McEwan uit 2023 was het eerste boek van de leesclub dit schooljaar. Met bijna 600 pagina's is het zijn dikste roman ooit, waarin hij voor het eerst uitvoerig put uit zijn eigen leven. Voor de Booker Prize werd het een te klassiek geschreven boek genoemd, maar is dat wel zo? Er wordt geput uit ongeveer zeventig jaar geschiedenis, die wordt gelinkt aan het verhaal van de Engelse Roland Baines over diezelfde periode van zeventig jaar, van zijn elfde jaar als schooljongen tot bejaarde opa.

Het leven van Roland wordt getekend door twee vrouwen: zijn pianolerares Miriam Cornell, die hem als veertienjarige manipuleert, en zijn eerste vrouw Alissa, die hem en hun zoontje plotseling verlaat . Deze ervaringen blijven hem zijn hele leven achtervolgen en hebben verstrekkende gevolgen voor zijn geest en liefdesleven, hoewel hij dit zelf eerst eerder wegwuift en er nogal licht over gaat. McEwan beschrijft de manipulatieve relatie met Roland’s pianolerares met een scherpe pen, waarbij hij het diepe ongemak van Roland heel invoelbaar beschrijft. In zijn latere leven voel je doorheen het boek de grote invloed van deze gebeurtenis.

Roland liet heel wat kansen in zijn leven onbenut: hij had het talent om concertpianist te worden maar liet dit passeren (vanwege die pianolerares dus). Hij maakte zijn school niet af en had allerlei baantjes als tennisleraar en (stelend) schrijver van wenskaartgedichten. Hij berust in de situatie, en is uiteindelijk tevreden met zijn baan als pianist in een plaatselijk hotel. Dit staat in schril contrast met Alissa, die bewust voor haar schrijverscarrière kiest en alles achterlaat om een succesvolle, wereldberoemde schrijfster te worden. Het boek maakt via deze personages duidelijk dat kiezen verliezen is en dat niet iedereen op dezelfde manier met levenskeuzes omgaat. De ene neemt actief beslissingen, de andere laat de dingen eerder over zich heen komen. Is dit herkenbaar voor iedereen? Er zijn soms ook situaties waarin het gewoon niet lukt.

Je ziet uiteindelijk Roland tevreden ouder worden met zijn naasten rondom hem: zijn geliefde (voor een tijdje), zijn kinderen en kleinkinderen, en een goede vriendenkring. Hij is vooral heel goed als vader en grootvader. Tegenover zijn zoon Lawrence is hij zorgzaam: als de Tsjernobylramp net gebeurd is, plakt hij bv. de kieren en de gaten af in zijn huis om hen beiden te beschermen. Maar hij laat Lawrence ten slotte ook vrij in de wereld, die bij het ouder worden een beetje dezelfde keuzes gaat maken als zijn vader. Later wordt zijn kleinkind Stefanie zijn oogappel, en zij kijkt naar hem op als hij verhalen vertelt. Dat is een hartveroverend schouwspel.

De roman speelt zich af tegen de achtergrond van belangrijke gebeurtenissen van de 20ste eeuw en het begin van de 21ste eeuw: de Suezcrisis, de Cubacrisis, Tsjernobyl, de val van de Berlijnse Muur, 9/11, het beleid van Margaret Thatcher, de klimaatcrisis, Brexit en de coronapandemie. Sinds hij kind is, interesseert Roland zich in wat zich afspeelt in de wereld rondom hem. Als hij op kostschool zit, is de Cubacrisis een van de gespreksonderwerpen in de jongensslaapzaal. Ook later bediscussieert hij politieke en sociale thema's met vrienden en familie.

Via herinneringen aan zijn vader, een militair en kolonel, en waardoor hij zijn kindertijd in een bubbel in Libië beleefd heeft, en de dagboeken van zijn Britse schoonmoeder wordt ook de Tweede Wereldoorlog besproken en de impact daarvan op het hedendaagse Duitsland. Zijn schoonmoeder Jane heeft bij de aanloop naar W.O. II in Oost-Berlijn gewoond waar ze vrienden en haar dan toekomstige Duitse man leerde kennen die betrokken waren bij Der Blaue Reiter (een vernieuwende kunstenaarsgroep van ca 1911 tot 1914), en Die Weisse Rose (een Duitse verzetsgroep tegen het Naziregime tijdens W.O. II). De familielink tussen Groot-Brittannië en Duitsland overstijgt de generaties en loopt door de hele roman.

McEwan gebruikt al deze historische gebeurtenissen als kapstok om Rolands leven aan op te hangen. Het boek is een knappe terugblik op meer dan een halve eeuw wereldgeschiedenis waarin Roland, met hoogte- en dieptepunten, zijn weg moet zoeken naar onafhankelijkheid, vrijheid en geluk. Weliswaar is het eerste deel heel detaillistisch en het moeilijkste om door te komen. Pas daarna wordt het boek leesbaarder en word je meer meegezogen in Roland’s leven.

McEwan is een meesterlijk schrijver met oog voor detail. Zijn beschrijvingen van omgevingen zijn tot in de puntjes uitgewerkt. Ook de personages zijn meticuleus neergezet, waardoor de lezer kan ontdekken hoe en waarom zij bepaalde beslissingen nemen. Zijn schrijfstijl is rijk, geraffineerd en allesbehalve spaarzaam.

McEwan springt heen en weer in de tijd aan de hand van flashbacks, waardoor de lezer inzicht krijgt in hoe het verleden doorwerkt in het heden en de toekomst. Je moet aandachtig genoeg zijn om niet verloren te raken en onderlinge verbanden te kunnen leggen. Vele jaren later laat de auteur Roland zijn vroegere pianolerares en Alissa, zijn eerste vrouw, terug opzoeken. De oudere Roland blikt steeds vaker terug op zijn leven dat hij bekijkt als een aaneenschakeling van gebeurtenissen en beslissingen. Het is soms pijnlijk om te lezen hoe traumatische ervaringen uit het verleden het heden sturen en tekenen, niet alleen voor mensen maar ook voor de wereld. De gebeurtenissen die ons zo maar overkomen, blijken steeds aanwezig te zijn in McEwans romans. “Life is what happens when you are busy making other plans.” In het slot laat McEwan Roland melancholisch terugblikken op zijn leven én angstvallig vooruitkijken op de veranderende wereld, met de klimaatcrisis die er uitspringt.

Ietwat kritischer dan over McEwan’s kunnen, ben ik over de Nederlandse vertaling, waarin me een aantal slordigheden zijn opgevallen, en de Britse cultuur en mentaliteit weer niet helemaal naar boven kwamen op heel wat momenten. Het is altijd jammer als je weer eens tot die conclusie moet komen. Al bij al is 'Lessen' een stevige aanrader, al is het even doorbijten en volhouden om je zo te laten meenemen door dit verhaal.

Titel: Lessen
Auteur: Ian McEwan

Vertalers: Harm Damsma, Niek Miedema
Uitgever: De Harmonie
Jaar: 2023

Gelezen juli - september 2025

We blijven lezen, ook als het trager gaat ondanks de telkens groeiende boekenstapels. Deze titels las ik in juli, augustus en september: 

• Ik kom hier nog op terug - Rob van Essen, een bespreking 

• Alleen van u als ik van mij - Billie Vos

• Tot het water keert - Amina Belôrf

• De lenige liefde - Herman De Coninck

• Meer vrijages - Pia Fraus 

• Tel de vlinders in de kamer - Kris Van Steenberge en Sabien Clement

• Overal zit mens - Yves Petry: Dit min of meer filosofische en satirische levensboek heb ik eerst in het theater gezien, als monoloog gebracht door de geweldige acteur Tom Van Dyck.

• Kleerkastvasten - Sarah Vandoorne

• War on Gaza - Joe Sacco

• Alors on danse - Ines Nijs: een recensie

• Brief aan mijn dochter - Maya Angelou: In juni las ik al twee titels van deze Afro-Amerikaanse auteur. 

Boekvoorstelling Achter de donkere wouden

Boekvoorstelling Achter de donkere wouden – Aleksandr Skorobogatov, Behoud de begeerte

Aangepast artikel op antwerpenleest.be op 9/5/2025

Op 4 september stelde Aleksandr Skorobogatov zijn nieuwste boek voor, Achter de donkere wouden, in bibliotheek Permeke. 

De Witrussisch-Russische auteur woont en werkt al 33 jaar in België. Zijn debuutroman Sergeant Bertrand bereikte wereldwijd miljoenen lezers, een aantal dat Belgische auteurs kan doen duizelen. In 2015 verscheen het ontzettend mooie Portret van een onbekend meisje, in 2017 het als in een roes geschreven Cocaïne en in 2020 het absurde hilarische boek De wasbeer. In 2024 ontving hij de Arkprijs van het Vrije Woord voor het publiekelijk aan de kaak stellen van het regime van de Russische president Poetin en diens voortdurende oorlog die Rusland voert in Oekraïne.

Het werd een intense avond over dit wel erg speciale boek over het verlies van het meest dierbare voor deze auteur: zijn 15-jarige zoon Vladimir op een fatale nacht in Rusland in 2002. Dat Rusland had Skorobogatov verlaten nadat hij van de moeder van zijn zoon gescheiden was en naar Antwerpen was getrokken toen Vladimir 5 jaar oud was.  

-> Achter de donkere wouden van Aleksandr Skorobogatov is een roman over het verlies van een kind en de morele ineenstorting van een natie. Het is tegelijk een intieme, hartverscheurende brief van een vader aan zijn vermoorde zoon, en een vlijmscherpe analyse van het Rusland van Poetin waarin geweld en onverschilligheid de norm zijn. 

Muzikant Sam Gysel gaf al het beste van zichzelf om de avond in te zetten met een scherp en indrukwekkend stuk. Daarna was het de beurt aan de uitgever van De Geus die bij wijze van een korte introductie het “eerste boek” aan de auteur mocht overhandigen.

Dichter en auteur Peter Verhelst, die ondertussen een goede vriend is geworden van “Sacha”, de bijnaam van Aleksandr voor de goede vrienden en vriendinnen, en vooral zij die er bij waren op deze avond, gaf vervolgens een prachtige persoonlijke laudatio ten berde, waarin hij Sacha uitvoerig bedankte dat hij zijn zoon door dit enorm complete relaas mocht leren kennen, en dit ook eindelijk 20 jaar na datum met zijn talrijke lezers wilde delen. Verhelst omarmde figuurlijk en letterlijk op het podium de gevierde schrijver, en je werd mededeelgenoot van de vriendschap tussen deze twee mannen die onomstotelijk duidelijk werd, en de ontroering die eruit sprak.

Toen kreeg Amber Maes, de moderator van de avond, pas de gewichtige taak om Aleksandr te interviewen, en hoewel dit niet gemakkelijk leek te worden, was het alsof de knop bij Sacha was omgedraaid, en hoewel soms hakkelend bij het zoeken, in weloverwogen woorden het verhaal deed dat al die jaren bij hem was blijven borrelen.

Vladimir, Sacha’s zoon is om het leven gekomen in één fatale nacht, toen een groepje “hooligans” in opdracht van een Russisch-orthodoxe “priester” op zoek ging naar satanisten, volgens hem jongens van 13-14-15 jaar die samen optrekken en plezier hebben wat niet zou stroken met de strenge Russisch-orthodoxe kerk. Zonder enige reden zijn jongens door deze “sekte” ontvoerd, gefolterd en vermoord, en dit werd ook het lot van Vladimir. Skorobogatov probeert de daders van de moord op zijn zoon te begrijpen wat enorm moeilijk moet zijn geweest voor hem. De moordenaars kregen uiteindelijk 20 jaar gevangenisstraf, maar de priester in kwestie werd nooit bestraft wegens gebrek aan bewijslast, wat voor hem niet verrassend was aangezien dit nooit goed werd onderzocht. Vladimir werd het slachtoffer, omdat hij samen met een vriend van hem was, die werd aangevallen met een fles en die zo zijn evenwicht had verloren maar op die manier wel sneller samen met de rest van de vriendengroep het donkere bos wist in te vluchten. Vladimir bleef staan, en Sacha blijft zich in zijn boek afvragen waarom en waarom.

Skorobogatov ging gebukt onder een schuldgevoel na dit verlies omdat hij zo lang geen contact meer had gehad met zijn zoon en hij er niet was om hem te redden van dit vreselijke lot. Het heeft 20 jaar geduurd vooraleer hij dit boek kon schrijven. In het besef de geliefde zoon niet meer tot leven te kunnen wekken, doet Aleksandr net dit voor zijn lezers door de brieven die hij met hem uitwisselt te delen, en hem zo ook terug dichter bij hem zelf te brengen. Hoewel hij dit boek niet wilde schrijven, moest het toch en nu ligt het er na al die jaren.

Vele lezers en recensenten heeft hij al weten te ontroeren met zijn verhaal. Het deed hem op een of andere manier deugd, om zijn zoon terug bij hem te hebben en dat hij in een boek blijft verder leven. De ontstellende woorden die naar het hoe en het waarom zoeken, de gruwel beschrijven en tegelijkertijd dit ontzettende verlies en alle daarbij opduikende gevoelens op zulk een prachtige wijze weten te uiten, blijven lang nazinderen bij iedereen die het al las.

De muziek die Gysel nog liet horen naar het einde toe, sneed na het afsluiten van de voorstelling nog diep. Ik bleef bij momenten nog lang nadenken over wat ik gehoord heb die avond. De opdracht van het boek luidt “Voor elk kind dat ons ontnomen is”. Als je daar even over nadenkt in deze tijden… 💔💔💔