Eindejaarslijstjes 2021

alfabetisch op titel

Romans

1. Allah 99 - Hassan Blasim
2. Charlotte - David Foenkinos
3. De meermin van Black Conch - Monique Roffey
4. Girl, Woman, Other - Bernardine Evaristo
5. Het diepe blauw - Ayesha Harruna Attah
6. Het meisje met de luidende stem - Abi Daré
7. Het mirakel van België - Maarten Inghels
8. Sprakeloos - Tom Lanoye
9. Stilte is mijn moedertaal - Sulaiman Addonia
10. Trofee - Gaea Schoeters

Kortverhalen

1. De dame met het hondje en andere verhalen - Anton Tsjechov
2. Een man met goede schoenen - Rob van Essen
3. Een modern verlangen - Hanna Bervoets
4. Onder de paardendeken - Russische winterverhalen
5. Treinen en kamers - Annelies Verbeke

Poëzie 

1. 2050 - Peter Verhelst
2. Aarduitwrijvingen - Charlotte Van den Broeck
3. Gedichten - Yahya Hassan (& Gedichten 2)
4. Tiresias - Hold your own - Kate Tempest, Vertaald door Gaea Schoeters & Johanna Pas
5. Wij waar geen eind aan komt - Stefan Hertmans

Non-fictie

1. De fundamenten - Ramsey Nasr
2. De genocidefax - Roxane van Iperen
3. De odyssee van Mohamed - Mohamed El Bachiri & David Van Reybrouck
4. De plaag - David Van Reybrouck
5. Minjan - Margot Vanderstraeten

--- Je reactie wordt zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd.

Kopieer deze link in je browser als je mijn blog wil volgen via follow.it: https://follow.it/villanathalieoverlezen. 

Het mollenfeest - Dominique Biebau

Opnieuw een echte literaire misdaadroman met inventief plot en innemende schrijfstijl

Met een aantal staccato-zinnetjes valt Biebau in zijn laatste misdaadroman, Het mollenfeest, met de deur in huis, of eerder in de auto:

“Ze rijdt te snel. Normaal doet ze dat nooit. Zo is ze niet. nooit geweest. Altijd stipt met haar belastingen, nooit restafval bij haar PMD, geen kapsones. Degelijk als een Volvo. Saai als een Saab.”

Geïnteresseerde lezers kunnen gerustgesteld zijn: zo gaat het boek niet verder. Integendeel, de aandacht wordt direct getrokken. Wie is de vrouw in de wagen? Waarnaar is ze op weg, en waarom? Waarom rijdt ze te snel? Niet alle vragen worden snel beantwoord, maar deze gebeurtenis in de winter van 2018 krijgt in de loop van het verhaal stukje bij beetje meer invulling.

In het volgende hoofdstukje worden de vier nichten voorgesteld waarover het in dit boek gaat: Griet, Anna, Carla en de jongste Isabelle. Geboren in hetzelfde jaar 1976 leren we ze kennen als tienjarigen die in en rond de hoeve van hun gemeenschappelijke opa spelen. Tijdens een van hun spelletjes dringt een van hen de werkkamer van de opa binnen en ontdekt zij er een geheim dat haar in een stille teruggetrokken tiener verandert en jaren later tot een jammerlijke en dodelijke ontknoping leidt. In een volgend hoofstukje komt Thomas er nog bij als centraal personage.

De opbouw van de originele plot wordt sterk aangezet en verflauwt niet. De sfeerschepping zit goed, want het bos van Mollendaal waar de nichten wonen, is zo donker en mysterieus aangezet dat het bijna niet Vlaams aandoet… Net wat te weinig personages bevolken het boek om veel verschillende opties open te houden voor goede lezers. Het verhaal had daarom gerust wat wijdlopender, met wat meer draadjes mogen zijn, ook al maakt de referentie naar en de kennismaking met het Middelnederlandse gedicht Van der Mollenfeeste van Anthonis de Roovere, en de mooie taal dat zeker goed. Werken wil deze lezer!

Aforismen en mooie vergelijkingen worden met regelmaat rondgestrooid doorheen het boek:

“Er waren twee soorten families. De eerste soort klitte samen als natgeregende klei, terwijl de tweede soort eerder op los zand leek dat de wind alle kanten op blies. Zelf kwam Thomas uit een zandfamilie. Anna’s familie, daarentegen, was pure klei.”

Sommige personages blijven ondanks alles nog wat aan de oppervlakte. Een spanningsboog mag altijd afgewisseld worden met wat meer stilstand rond bepaalde figuren of een overzicht brengende break om afwisseling in het tempo te creëren. (Wijlen Henning Mankell bracht in zijn Wallander-debuut zelfs een pauze van een aantal jaar in om zijn commissaris de misdaad te laten oplossen.)

De psychologische gevolgen op de overblijvende personages waarbij in té veel thrillers te weinig wordt stilgestaan zijn goed in het boek ingebracht. Ver gezocht zijn de motieven en de bestaansreden van de plot niet, wat mooi meegenomen is. Het slim afwikkelen van de draadjes en het verhaal op een ontroerende noot laten eindigen zijn meer dan sterke troeven. De inventiviteit en de innemende schrijfstijl maken dat Het mollenfeest er mag zijn als literair misdaadverhaal om 2021 in schoonheid mee af te sluiten. 

Titel: Het mollenfeest
Auteur: Dominique Biebau
Uitgever: Vrijdag
Jaar uitgave: 2021

--- Je reactie wordt zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd.

Kopieer deze link in je browser als je mijn blog wil volgen via follow.it: https://follow.it/villanathalieoverlezen

Herkunft (Herkomst) - Saša Stanišic

Knappe beschouwingen over herkomst en identiteit, tussen waarheid en “Erfindung”

In het boek Herkomst van de Duits-Bosnische schrijver Saša Stanišic (1978) die als 14-jarige naar Duitsland kwam, zitten zo vele thema's dat het moeilijk is om ergens te beginnen. 

Een eerste indruk is dat deze op zijn eigen biografie gebaseerde roman die in 2019 de Duitse Boekhandelprijs won en dit jaar de Europese Literatuurprijs, gefragmenteerd en associatief is. Het boek is dan ook onderverdeeld in allemaal kleine hoofdstukjes die op één of andere manier altijd wel iets te maken hebben met het voorafgaande stukje. De uitweidingen zijn lang en de afslagen die worden genomen legio. In Višegrad bezoekt Stanišic zijn grootmoeder die dement is geworden maar zo lang mogelijk in haar eigen huis blijft wonen. Uiteindelijk wordt ze na een val waardoor ze een arm breekt toch naar een rusthuis voor ouderen gebracht. 

Zijn boek vermengt het leven van zijn grootmoeder met dat van zichzelf, zijn ouders en de rest van zijn familie. De 40-jarige auteur gaat op zoek naar herinneringen uit zijn jeugd en vooral aan zijn grootmoeder. Met veel begrip en tederheid zoomt hij in op deze vrouw waarvan hij meer te weten wil komen. Hij neemt je op verschillende tijdstippen mee naar Višegrad, een stad in de ‘Servische Republiek’ en een regio binnen Bosnië – Herzegovina, waar hij als kind woonde, het dorpje Oskoruša waar zijn familie vandaan komt, of Heidelberg waar hij als tiener is opgegroeid. Hij vertelt familie-anekdotes maar neemt dikwijls een loopje met de waarheid, en verweeft er dikwijls zijn eigen verzonnen verhalen tussendoor. 

De auteur is een kind van een Servische vader en een Bosnische moslimvrouw. Hij maakte de tijd mee onder Tito die de Joegoslavische samenhang bewaarde onder zijn versie van het communisme maar die nadien afbrokkelde door het weer opkomende nationalisme. Toen de Joegoslavische burgeroorlog in 1992 uitbrak, vluchtte het gezin naar Duitsland waardoor hij niet rechtstreeks met die oorlog in aanraking kwam, maar deel werd van de grote groep Bosnische en andere Joegoslavische migranten in Duitsland. Saša kwam terecht in een veelkleurige school in een intensieve taalklas met nieuw aangekomen vluchtelingenkinderen van over heel de wereld en waar geen plaats voor racisme was. Iedereen was er gelijk voor de wet. Ook de jongeren waarmee hij omging aan het Aral-tankstation werden zijn vrienden. Maar daarbuiten was het wat anders. Zijn ouders namen jobs aan die onder hun ervaring en diploma’s lagen om te kunnen overleven en hem alle kansen te geven, en ze leefden als gezin in een huis met vele anderen onder precaire omstandigheden. 

Door een leraar Duits die ontdekt dat hij in de pauze gedichten schrijft, en hem gaat helpen, ontdekt hij zijn liefde voor taal en ontwikkelen zich zijn schrijversambities. Taal is dan ook een ander thema doorheen dit boek, en titels van literaire ontdekkingen ontbreken er ook niet in. En hoewel hij zelf door dit schrijverstalent een verblijfsvergunning kan bemachtigen in Duitsland, wordt de rest van zijn familie echter na enkele jaren uitgewezen. Zo worden thema’s als de vluchtelingenproblematiek en racisme door het boek verweven. 

Door de diverse onderwerpen en de herkenbare situaties die Stanišic beschrijft, blijft het boek echter een lichtvoetige toon behouden. Er wordt dan ook volop afgewisseld tussen persoonlijke reflecties, fantasievolle verhalen en mooie beschrijvingen. Anderzijds is het boek ook niet altijd even makkelijk te volgen omdat er om de haverklap en per hoofdstukje van situatie en tijdstip gewisseld wordt. Behalve enkele hoofdstukken uit het perspectief van de oma, blijft het perspectief wel bij de verteller van het boek, de auteur dus, zelf. 

Eigenlijk wil Stanišic lange tijd zelf niet over zijn ‘herkomst’ nadenken en vindt hij dit een kunstmatig thema als hij door zijn grootmoeder naar het dorpje Oskoruša wordt meegenomen waar de familie haar wortels heeft en hij er meer over zijn overgrootouders te weten komt. Zelfs dan omschrijft hij dit nogal scherp als ‘saamhorigheidskitsch’. Maar bij het ouder worden ontkomt hij er niet aan. Hij wordt zelf slachtoffer van racisme, en het is de tijd van verschillende brandstichtingen tegen Duitse vluchtelingencentra die ze in de klas te zien krijgen. Later komt de AfD in Duitsland op, Alternative für Deutschland. In de nieuwe vluchtelingen die via de Balkanlanden Duitsland binnenkomen, herkent hij zichzelf. En dan wordt hij ook zelf vader. Welke verhalen wil hij zijn zoon doorgeven? Zijn vroegere land bestaat zelfs niet meer. Toch wil hij tot op het einde tot verschillende plaatsen behoren en ziet hij in zichzelf verschillende identiteiten/lagen terug (de ‘lasagne-identiteit’ dixit Mohamed Ouamaari, Vlaams-Marokkaans columnist en schrijver). 

Met het verhaal van zijn grootmoeder heeft hij ook moeite om er een einde aan te maken, omdat hij haar simpelweg niet wil afgeven. En haar wegdeemsterende herinneringen aanvullen met zijn eigen verhalen. Waar zij zelfs ingrijpt om te zeggen, stop het is genoeg geweest. Tussen die verhalen kan de lezer zelf een einde kiezen, een beetje te ingenieuze constructie om hier als lezer volledig in opgenomen te worden eerlijk gezegd en waardoor je toch vooral op afstand blijft, hoe ontroerend dit ook bedoeld wordt of hoe fantasievol ook geschreven. De breuk met de rest van de roman is daarvoor wat te groot.

De zin uit het juryverslag en opgevangen in het filmpje van zijn prijsuitreiking voor de Duitse Boekhandelprijs in 2019  “Zwischen Wahrheit und Erfindung” (evenals zijn uithaal naar de Oostenrijker Peter Handke, die enkele dagen voordien de Nobelprijs Literatuur werd toegekend), gaat zeker op voor deze roman. “Erfindung” is echter moeilijk te vertalen in het Nederlands; daar zit zowel de ‘fictie’ (fantasie, (uit)vinding, vondst) in als de ‘ontdekking’, de ‘openbaring’. Het boek is eveneens een heel geslaagde poging om te vertellen over de zwaar beladen burgeroorlog in ex-Joegoslavië. 

Titel: Herkunft
Auteur: Saša Stanišić
Uitgever: Luchterhand

Jaar uitgave: 2019

Titel: Herkomst

Vertaler: Annemarie Vlaming

Uitgever: Ambo|Anthos

Jaar uitgave: 2020

--- Je reactie wordt zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd.

Kopieer deze link in je browser als je mijn blog wil volgen via follow.it: https://follow.it/villanathalieoverlezen

Aller Tage Abend (Een handvol sneeuw) - Jenny Erpenbeck

Een complexe en lyrische tour de force over willekeur en toeval

Achtergrond: de Centraal- en Oost-Europese geschiedenis

Na Gaan, ging, gegaan (Gehen, ging, gegangen - 2015) en Huishouden, een niet zo sterke vertaling van de Duitse titel Heimsuchung (2008) van de Duitse schrijfster Jenny Erpenbeck kwam haar roman Aller Tage Abend (Een handvol sneeuw - 2012) aan de beurt. De genoemde romans zijn hiermee ineens ook in volgorde gerangschikt van moeilijkheidsgraad, waarbij de constructie en de filosofische inslag van Aller Tage Abend wel de kroon spant. Erpenbeck kan duidelijk tot de sterkste literaire auteurs van Duitsland gerekend worden. Deze roman werd verschillende keren genomineerd en geprezen, en won in 2015 de Europese Literatuurprijs.

In Aller Tage Abend wordt een kind geboren in de buurt van Brody (het huidige Oekraïense Lviv), in het toenmalige Galicië (Polen-Oekraïne) in de Oostenrijks-Hongaarse republiek. Dat gebied waar tot na W.O. I vele ‘Oostjoden’ woonden*, en ook meesterlijk neergezet door de grote Joseph Roth in o.a. zijn klassieker Radetzkymars, is de eerste setting waarin de baby van een joodse moeder en een katholieke vader al snel sterft. Maar wat als… de moeder of de vader ’s nachts het raam had opengerukt, een handvol sneeuw van de vensterbank gegrist en onder het hemd van het kind gestopt, dan was het meisje misschien opeens weer gaan ademen. Hoe zou haar leven dan zijn verlopen?

In vijf delen probeert Jenny Erpenbeck te beschrijven hoe het leven van dit meisje/deze vrouw er had kunnen uitzien als er zich willekeurige andere voorvallen hadden voorgedaan doorheen een groot stuk wereldgeschiedenis. Zo neemt Erpenbeck je mee van Galicië via Wenen in de vroege 20^ste eeuw naar het door communisme doordrongen Moskou tot in het Berlijn van voor en nà de val van de Muur. Zo wordt deze roman gekaderd in de ganse 20^ste eeuw in dit centraal-oostelijke deel van Europa.

De chronologische draad doorheen het leven van het grotendeels anoniem gehouden ‘maidele’ wordt telkens onderbroken bij een vroegtijdige dood, maar afgewisseld door een aantal intermezzo’s waarin het toeval wordt onderzocht en een andere weg wordt ingeslagen waardoor het personage dan verder leeft, ook aangehouden in de volgende delen. Dat geeft toch een bepaalde houvast aan het verhaal. Van jong meisje groeit het personage op tot oudere vrouw, waarbij je je als lezer kan afvragen of dit leven vol grote geschiedenissen werkelijk door een onheldhaftige natuurlijke dood in een rusthuis zou moeten eindigen. In de laatste twee delen laat ze een zoon na, die voelt dat hij verhalen in zich draagt van zijn verleden die hij niet kent:

“Frei ist er, doppelt frei, in seinem Innern trägt er als ein groẞes schwarzes Land all die Geschichten, die seine Mutter ihm nicht erzählt oder verschwiegen hat, mit sich herum, trägt vielleicht sogar diejenigen Geschichten, die nicht einmal seine Mutter wusste oder in Erfahrung gebracht hat, mit sich herum, kann sie nicht loswerden, aber sie auch niet verlieren, weil er sie gar nicht kennt, weil all das in ihm gegraben ist, weil er mit Innenraümen, die ihm nicht gehören, schon aus seiner Mutter geschlüpfft ist und sein eigenes Inneres nicht anschauen kann.”

Ook zijn die laatste delen onmisbaar om de draden van haar levensloop aan elkaar te weven, haar leven te kunnen overschouwen. De mannen rondom haar waren altijd afwezig, de verschillende vrouwen die de lezer heeft leren kennen, zetten lijf en leden in een overlevingsstrijd in voor zichzelf en hun kroost, het is een fragmentair maar erg compleet verhaal. De lyrische schrijfstijl en de complexe opbouw maken dit tot een bijzonder rijk maar ook zwaar boek, zeker als je het dan nog eens in het Duits leest. Er zit veel verdriet maar ook schoonheid in en aan het einde een grote ontroering die qua sentimentaliteit wat in contrast staat met de andere delen en een zekere lotsbeschikking en gelatenheid in zich dragen.

Dit is een boek waarover ik meer dan drie weken deed, gelukkig niet aan één stuk door. Wie weet toch de moeite waard om het nog eens in het Nederlands te lezen voor een groter begrip. Elly Schippers stond in voor de vertaling die ik niet kan beoordelen, maar in de Nederlandse titel komt alvast een van de motieven terug van het boek, in plaats van de Duitse uitdrukking die vertaald maar de helft van de betekenis zou kunnen omvatten.   

*Van deze ‘Ostjuden’ emigreerden er ongeveer tweehonderdduizend nà W.O. I naar de VS, diegenen die achterbleven, trokken naar Berlijn en Wenen en werden toen W.O. II uitbrak, naar de concentratiekampen gedeporteerd. 

Titel: Aller Tage Abend

Auteur: Jenny Erpenbeck
Uitgever: Verlagsgruppe Random House – Albrecht Knaus Verlag

Jaar uitgave: 2012

--- Je reactie wordt zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd.

Gelezen in november 2021

Eén roman en één novelle

De meermin van Black Conch - Monique Roffey (Vier sterren)

Mijn bewierokende recensie van dit boek dat ik mocht lezen voor Orlando Uitgevers vind je hier.

Wat alleen wij weten - Elvis Peeters & Charlotte Peys (Vijf sterren)

Een pareltje dat een fijnzinnige vertelling is over liefde, afscheid en de veerkracht van jonge mensen, die laat zien dat verbeelding en verhalen van levensbelang zijn. Met tekeningen van Charlotte Peys. 

Twee poëziebundels en één poëzie-essay

Hogere natuurkunde - Ellen Deckwitz (Vier sterren)

Wat een geweldige bundel! Deckwitz spaart het beste tot het laatste en eindigt met een knallend slot. 
Bij het overlijden van haar Indische grootmoeder ontdekte Ellen Deckwitz dat ze de enige in haar familie is die haar levensverhaal te horen heeft gekregen. Hogere natuurkunde - deels reisverhaal, deels mythe, deels getuigenis - is het resultaat van de talloze gesprekken die Deckwitz in de jaren daarna voerde met mensen wier wortels ook in voormalig Nederlands-Indië liggen. Ze kwam erachter dat ze niet het enige kleinkind is dat een familiegeheim op haar schouders torst.

Liefdesgedichten - Rumi. Geselecteerd door Deepak Chopra (Drie sterren)

Vertaald uit het Engels door Georges Hulskramer. Djelal Al Din Rumi is een 13de eeuwse Perzische soefi- mysticus en dichter, in religieuze kringen ook wel maulana of mevlana genoemd. Een klassiek wereldwerk van hem is de Meslavi. Deze bundel die ik als eerste lees, vond ik daardoor wat onder de verwachtingen met maar weinig uitschieters, maar de inhoud ervan is dan ook door handen van minstens twee vertalers gegaan. Ik vrees dan ook dat er veel van de betekenislagen onderweg verloren zijn.  

Cosmos, Texaco - Charlotte Van den Broeck & Ward Zwart (Vier sterren)

Cosmos, Texaco van Charlotte Van den Broeck en Ward Zwart is een poëzie-essay uit 2020 dat me stil heeft laten staan bij (wit)ruimte en prachtige tekeningen. Charlotte doet ons allerlei soorten ruimtes ontdekken in poëzie, van de onmetelijke kosmos via de eigen buurt en straat tot in het eigen comfortabele bed. En hoe de poëzie door die ruimte waarin ze ontstaat, beïnvloed wordt.

De vorig jaar te vroeg gestorven kunstenaar Ward Zwart hanteerde voor dit boek met verve zijn tekenmateriaal, potlood en houtskool, en brengt in slechts enkele schakeringen die verschillende ruimtes prachtig in beeld weer. De tekeningen brengen veelal een eenzaam, onbehaaglijk en/of een melancholisch gevoel naar boven.

Melancholie is een van de aspecten waarover wordt gereflecteerd in dit essay. De auteurs laten zich ten eerste leiden door Georges Perec's studie van ruimte (Espèces d'espaces, 1974). En daarnaast komen tal van andere dichters en gedichten aan bod. O.a. twee van mijn poëzie-helden, met name Ghayath Almadhoun en Peter Verhelst. Het moet allemaal nog even bezinken maar het is alvast een ganse ontdekkingstocht doorheen de wereld van de poëzie voor mij geweest, waar ik goed mijn aandacht moest bijhouden. Knap werk! 

Drie maal non-fictie 

Minjan - Margot Vanderstraeten (Vijf sterren)

Mazzel tov van Margot Vanderstraeten werd een internationale bestseller en kreeg vertalingen in verschillende talen. Minjan is het vervolg hierop dat zich liet schrijven door alle ontmoetingen die volgden op de publicatie en de talrijke lezingen over dit boek. Margot opende een wereld die voor velen gesloten blijft, en raakte een gevoelige snaar door haar vele gesprekken en persoonlijke reflecties over haar talrijke ontmoetingen neer te schrijven en de personen die ze opvoert met empathie en respect te benaderen, zonder haar kritische en oprechte blik als niet-gelovige observator te verliezen. Een aantal bekende maar ook onbekende personen passeren de revue in dit vervolgboek. En nog steeds ben ik niet in Hoffy's geraakt (corona iemand?), waar ik graag de keuken eens zou uitproberen! 

De plaag. Het stille knagen van schrijvers, termieten en Zuid-Afrika - David Van Reybrouck (Vijf sterren)

Het debuutboek van cultuurhistoricus, archeoloog en schrijver David Van Reybrouck, dat ik hier aanprijs. 

De odyssee van Mohamed - Mohamed El Bachiri & David Van Reybrouck (Vier sterren)

Het vervolg op het succesvolle Een jihad van liefde. Mohamed El Bachiri blijft van veel wijsheid en liefde getuigen op een indrukwekkende manier. Lezen, deze twee dunne maar zo veel omvattende boeken! In samenwerking met David Van Reybrouck. 

--- Je reactie wordt zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Als jij anoniem een reactie achterlaat, wil ik je vragen met je voornaam af te sluiten zodat ik toch een idee heb van wie jij bent! Alvast bedankt. 

Kopieer deze link in je browser als je mijn blog wil volgen via follow.it: https://follow.it/villanathalieoverlezen

De Plaag - David Van Reybrouck

Persoonlijk reisverhaal, onderzoek en geschiedenis in één geweldig boeiend boek

David Van Reybrouck, cultuurhistoricus, archeoloog en schrijver, bracht zijn debuutboek De Plaag in 2001 uit, negen jaar voordat hij bekend zou worden met zijn alom bejubelde en prijzen winnende epos Congo – Een geschiedenis.

Ondertitel van dit iets minder bladzijden tellende niettemin ook veelomvattende boek: Het stille knagen van schrijvers, termieten en Zuid-Afrika. Van Reybrouck komt door zijn doctoraatsonderzoek over prehistorische archeologie een boekje tegen van de Zuid-Afrikaanse auteur Eugène Marais, The Soul of the Ape. Hij ontdekt dat deze hem tot dan toe onbekende naam, de enige Belgische Nobelprijswinnaar Maurice Maeterlinck ooit had beticht van plagiaat, in verband met La vie des termites van die laatste.

“Plagiaat, dat is toch nog een stap verder dan wetenschappelijk geen gehoor vinden. Dat is zoveel waardering voor je werk krijgen dat men het je niet meer gunt.”

Een paar jaar later, na het finaliseren van zijn proefschrift, vliegt Van Reybrouck naar Zuid-Afrika om zich aan deze kwestie te wijden die hem nooit meer verlaten had. Hij neemt ons in dit boek mee in zijn ontdekkingstocht en vertelt ons tegelijkertijd over zijn eerste confrontatie met het complexe Zuid-Afrika van het post-apartheidstijdsperk en de ontmoeting met tal van mensen daar.

Confronterend zijn zeker de grote verschillen tussen zijn contacten in de hoofdstad Pretoria enerzijds en zijn kennismaking met enkele Afrikaner ‘rednecks’ op het platteland anderzijds: “ons is blank en hulle is kaffers”. Net als in zijn latere werk waarin hij beroep doet op historische getuigenissen, blijft hij in deze gesprekken zo veel mogelijk de observerende buitenstaander en probeert hij mee te gaan in de verhalen van de mensen die hij ontmoet. In dit debuut komen zijn persoonlijke beschouwingen over wat hij hoort wel meer aan bod dan in Congo en in Revolusi, en voor welke ethische dilemma’s dit hem als toehoorder stelt.

Daarnaast voert de schrijver ons in de biografieën van zowel Maeterlinck als Marais in, en komen we op die manier meer te weten over vooral deze auteurs, evenals over het in de laat 19de eeuw in zwang zijnde wetenschappelijk onderzoek dat in dat tijdsperk nog vanuit andere perspectieven wordt gevoerd. Ook kan je in de relaties tussen de onderzoekers doorheen het verhaal de (post)koloniale dynamiek zien.

De persoonlijke beschouwingen, de schrijfstijl én de opbouw naar de ontknoping over het plagiaat maken van dit non-fictieboek een geweldig vlot en met vaart geschreven werk dat je maar moeilijk weg kan leggen. Het reisverhaal, de ontmoetingen en de verhalen die Van Reybrouck haalt uit zijn opzoekingen worden vlotjes aaneengeregen, en regelmatig komt ook de nodige humor het gefilosofeer doorgeschemerd. Al is dit debuut minder ambitieus van opzet dan de volgende boeken van de auteur is dit vooral een persoonlijk, boeiend en gepassioneerd gebracht verhaal om open in te gaan, en meer te leren over tal van zaken.

Van Reybrouck is van vele markten thuis. Hij schreef al historische fictie, literaire non-fictie, romans, poëzie, theater en academische teksten. In zijn werk zowel als in zijn engagement komen tot nu toe vooral de geschiedenis van de kolonisatieperiode, het klimaat en participatieve democratie als thema’s naar voor. In België is hij de stichter van het G1000-project, een platform voor democratische innovatie en inclusieve participatieve politiek en wordt hij in het buitenland als raadgever gevraagd als dergelijke projecten worden opgestart. Hij studeerde archeologie en filosofie aan de KU Leuven, haalde een Master aan de University of Cambridge in ‘World Archaeology’ en doctoreerde aan de Universiteit van Leiden.

Voor dit debuut werd hij genomineerd voor De Gouden Uil, en kreeg hij de Vlaamse Debuutprijs toegekend. Het werd vertaald in het Afrikaans, het Frans en ook in het Hongaars.

Titel: De Plaag
Auteur: David Van Reybrouck
Uitgever: De Bezige Bij
Jaar uitgave: 2001

--- Je reactie wordt zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Als jij anoniem een reactie achterlaat, wil ik je vragen met je voornaam af te sluiten zodat ik toch een idee heb van wie jij bent! Alvast bedankt. Kopieer deze link in je browser als je mijn blog wil volgen via follow.it: https://follow.it/villanathalieoverlezen

“Loop ik die lege kerk in naar de eerste rijen of niet?”

Over Lees! het boekenfestival

Ik twijfelde er een lange tijd aan of ik naar Lees! zou gaan of niet want het programma werd nog lang aangevuld met lezingen en auteurs. En toen ik nog eens keek en ontdekte dat 6 november mijn dagje zou zijn, kocht ik direct maar een ticketje. Bleek later dat ik toch beter nog wat had gewacht misschien. 

De weg naar de Antwerp Expo is genoegzaam bekend, op een zaterdag “trammen” over de Belgiëlei doet je direct aan Minjan en Mazzel tov van schrijfster en journaliste Margot Vanderstraeten denken. Want op de sabbat is de orthodox joodse gemeenschap op weg naar (of van) de synagoge. Aan de ingang toonde ik voor de allereerste keer m’n Covid Safe Ticket, zonder enig probleem. Het plannetje van de hallen sloeg ik af, daar kan je zelfs zonder oriëntatiegevoel niet in verloren lopen.

Er waren inderdaad minder boekenstands dan anders. De verdeling in genres vond ik gemakkelijk en handig om sneller wat dingen te ‘skippen’ die me altijd al minder aanspraken. In de uitgebreide jeugdsectie keek ik even rond want daar bevonden zich ook de graphic novels, een genre waar ik bij de laatste Boekenbeurseditie nieuwe inspiratie opdeed en waar ik in de gewoonlijke boekhandels minder naar omkijk en er waarschijnlijk wat minder keuze van is. Mijn verzameling van de serie van Riad Sattouf, ‘De Arabier van de toekomst’, heb ik weer wat uitgebreid. 

Twee andere titels, waaronder een nieuwe van Judith Vanistendael, liet ik liggen wegens plaatsgebrek in mijn boekenkasten voor grotere boekformaten en moeten nog even wachten voor aanschaf. 

Vreemd genoeg zat er bij de signeertafel van de jeugdauteurs ook een bekende viroloog mee te signeren. Niets tegen Marc Van Ranst, integendeel, maar duidelijk een teken des tijds. De striptekenaar ernaast, Charel Cambré, bleek veel meer tijd nodig te hebben aan de rijen te zien. Ah ja, deze beroepsgroep drukt haar fierheid dan ook uit in een tekening i.p.v. een snelle professor-krabbel. 😉

De namen van de boekhandels sprongen er op deze eerste editie van Lees! vooral uit, in plaats van de uitgeverijen. Top ook dat de organisatie 11.11.11 nu een plaats kreeg op de beurs zelf, en de vrijwilligers niet buiten hoefden te staan op zoek naar bijdragen. Hopelijk kunnen ze volgend jaar ook weer van de partij zijn op ‘hun’ 11 november. 

De ruimtes voor de Boekathon met Tom De Cock en de auteurslezingen kregen door de overschot aan plaats een prominentere plek. Bent Van Looy, de presentator van het radio 1-Boekenfeest was niet aanwezig. Deze beide presentatoren verdienen een weelderige boekenkrans voor hun geweldige prestaties. En van de Van Looy-presentatoren verkies ik al langer 200% ook Bent. (Ik ben een radio-fan.) De ‘Auteurspodium’-ruimte was enorm groot. Hier wilde ik na de middag zijn, plaats in overvloed dus. Tijdens de middagpauze testte ik de catering weer eens uit. Ongetwijfeld goed bedoeld en in handen van Antwerp Expo maar ik blijf erop hameren dat die smakelijker en duurzamer moet én schappelijk geprijsd moet blijven. 

‘Toevallig’ wat auteurs tegen het lijf lopen was wat moeilijker deze keer (behalve als ze ook in de organisatie zitten, ha!). Ik heb de kans te baat genomen om Nathalie Briessinck te leren kennen, van wie ik haar twee gepubliceerde boeken al las. Aan de overkant bij de thrillers kwam Jan Van der Cruysse net aan. Ik hoopte ook even gedag te zeggen aan dichteres Charlotte Van den Broeck. Maar haar signeersessie viel echter samen met het ‘podium’ waarvoor ik er dus vooral was, die met David Van Reybrouck, Idesbald Goddeeris en Gie Goris als moderator.  

“Loop ik die lege kerk in naar de eerste rijen of niet?”, dat dacht ik toen ik er 5 minuten op voorhand ging kijken want de lampjes die er in de achtergrond hingen, deden het er wel wat op lijken. 

Na wat aarzelend schuifelen bleef ik toch maar ergens in het midden. De titel van het boek van Idesbald Goddeeris had ik niet meegekregen, bleek dit “Missionarissen. Geschiedenis, herinneringen, dekolonisering” te heten en zo dus wat linken te hebben met de boeken van David Van Reybrouck, zijn laatste “Revolusi” over de Nederlandse kolonisatie en de dekoloniseringsperiode van Indonesië,  en “Congo. Een geschiedenis.” De kerk en haar uitgestuurde missionarissen, in de kolonisatietijd zowel als erna, naast de huidige dekoloniseringsdebatten, waren dus ook het gesprekvoer. Er bleek enorm veel om over te praten, en ik bleef geboeid luisteren naar het – door hen zelf zo genoemde – ‘all white male’ panel. Enkele gesprekspunten noteerde ik snel in m’n gsm. Gie Goris ken ik al een langere tijd als moderator en journalist. Hij blijft een geweldig goede vragensteller. Later bedacht ik me nog dat ik er graag met een bepaalde schrijfster had gezeten die ongetwijfeld ook gretig had geluisterd, maar druk aan het werk bleek te zijn op een mooiere schrijfretraiteplek! Ik heb daar dus ook een gedachte gewijd aan Herlinde Leyssens. 

Het boek Revolusi ben ik na vooraf te hebben getwijfeld, toch nog op papier gaan kopen want een e-book kan je niet laten signeren, en deze kans om van een veel gelauwerde David Van Reybrouck een handtekening te vragen wilde ik wel erg graag grijpen. Ook al had ik wat zenuwen om van wal te steken aan dat tafeltje, dat gevoel herinnerde me achteraf dan weer aan vroegere Boekenbeursedities wat me blij maakte om dit opnieuw te voelen, en mijn bloed weer te laten stromen…  Het gevolg: een week later de serie Van ‘A’ tot ‘Z’: David Van Reybrouck op de site van VRTNU bekijken omdat je erachter komt te laat te zijn voor de livestream van de 10de verjaardag van de G1000 vanuit Brussel. De onderwerpen waarover hij schrijft, zijn zó pertinent en brengt hij ongemeen sterk en geëngageerd over.  

Het boek van Goddeeris vond ik jammer genoeg niet terug bij de Confituur-stand, en heb ik dan maar opgelijst voor de komende “Dag van de Confituur-winkels”, samen met een ander boek over ervaringen in Centraal-Afrika: Mijn leven als Mushamuka van Kris Berwouts. Met dank overigens aan blogger Wim Backx voor deze tip! Ik blijf boeken lezen die te maken hebben met deze regio, niet omdat ik er persoonlijk ooit geweest ben, maar omdat het zo ongemeen boeiend is en deze onderwerpen me blijven trekken. 

Uiteindelijk toch nog naar huis gekeerd met een ‘klein’ boekenstapeltje. De poëziebundel van Ellen Deckwitz, Hogere natuurkunde, gaat trouwens ook over verhalen en getuigenissen uit voormalig Nederlands-Indië. Daarnaast heb ik nog Miniapolis van Rob van Essen en Veronderstellingen van Annelies Verbeke aangeschaft. 

Lees! het boekenfestival: ik kom terug! 

--- Je reactie wordt zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Als jij anoniem een reactie achterlaat, wil ik je vragen met je voornaam af te sluiten zodat ik toch een idee heb van wie jij bent! Alvast bedankt.

Kopieer deze link in je browser als je mijn blog wil volgen via follow.it: https://follow.it/villanathalieoverlezen

Le mystère Henri Pick (Het geheime leven van Henri Pick) - David Foenkinos

Een geestig en gevat boek met vaart en verrassende plotwendingen

Meerdere boeken van een zelfde auteur niet lang van elkaar lezen geeft je de gelegenheid om je een breder beeld te vormen van zijn of haar werk. Echt aan te raden! ‘Henri Pick’ is het vijfde boek van David Foenkinos dat ik nu gelezen heb. 

Lire plusieurs livres d’un.e même écrivain.e l’un après l’autre te donne l’opportunité de se créer un image plus profond de son travail. C’est vraiment un bon avis ! Le mystère Henri Pick est le cinquième et jusqu’à maintenant le dernier roman dans cette série lue de Foenkinos.

Het dorpje Crozon in de Finistère-streek in Bretagne, is ook wel gekend als ‘le bout du monde’, het einde van de wereld. Daar is de oude bibliothecaris, Jean-Pierre Gourvec, begonnen met een kleine bibliotheek ín de plaatselijke bibliotheek voor manuscripten die - en liefst veelvuldig - werden afgewezen door uitgevers. Zijn door hemzelf aangenomen assistente zet de bibliotheek verder na zijn dood. Een redactrice van uitgeverij Grosset gaat na er over te hebben gehoord,samen met haar schrijvende vriend langs als ze dit dorp waar ze is opgegroeid en haar ouders bezoekt. Samen vinden ze er tussen de vele afgewezen exemplaren één dat volgens hen een meesterwerk is. De naam die op de eerste pagina is gekrabbeld, is die van Henri Pick, een overleden dorpsgenoot. Zijn vrouw Madeleine blijkt nog te leven. De redactrice ziet het potentieel, promoot het bij haar collega’s en mag het na een contract met de weduwe uitgeven. Het boek groeit onverwacht uit tot een bestseller in Frankrijk en wordt zelfs tot in het buitenland toe vertaald.

Door de status van het boek komen levens en relaties van de Pick-nabestaanden onder druk te staan, krijgen deze personages nieuwe inzichten of nemen hun levens een andere wending.

A cause du statut du livre, les vies et les relations des descendants de Henri Pick sont mises sous pression, certains personnages se font des nouvelles réflexions ou leurs vies prennent une autre tournure. 

Weduwe Madeleine blijft nog het meest zichzelf. Ze is blij dat er een stukje verder leeft van haar man en zijn boek vele anderen plezier brengt. Met het geld dat dit succes oplevert, is ze veel minder bezig.

Dan is er de inkijk in de Franse boekenwereld en hoe het er aan toe gaat in de schrijvers- en uitgeverswereld als er zo’n succesboek met bijhorende hype verschijnt. De aanloop naar, de hype zelf, de verspreiding en de verkoop van het boek en de effecten lange tijd erna nog leveren heel wat leuke en boeiende beschrijvingen op. 

De reacties in de pers, en het uitspitten van de achtergrond van de onbekende en overleden schrijver Henri Pick nemen ook heel wat bladzijden in. Zo gaat er een kritische ex-journalist die zijn beste tijd gehad heeft, op zoek om te zien of er niets anders aan de hand is, want hij gelooft het verhaal dat de uitgeverij bij het boek heeft gegeven, niet al te erg. Hij gaat zich mengen in het dorpsleven van Crozon met alle gevolgen van dien. Dit personage heeft wel wat spektakelwaarde, toch wordt hij niet helemaal afgeschilderd als schandaaljournalist maar eerder als een gewone mens die door zijn vroegere ontslag weliswaar enkele onhebbelijkheden, zoals wat na-ijver en jaloezie heeft gekweekt, en niet zo’n vriendelijke mens meer is, omdat hij zijn leuke wereldje vroeger dan voorzien gedag heeft moeten zeggen.

Het boek is erg geestig, weliswaar minder gevoelig dan andere boeken van Foenkinos. Er zijn gevatte dialogen, en verrassende plotwendingen. Het grote geheim van Henri Pick wordt ontsluierd in de epiloog. De vele literaire referenties kunnen hopelijk veel lezers doen genieten. De vaart zit er zeker in!

Leestip: Feel good van Thomas Gunzig, een satire op de literaire (Franstalige) wereld, is wat gelijkaardig, echter niet vertaald naar het Nederlands.

Ce livre est très rigolo, certes moins sensible que des autres titres de Foenkinos (p.ex. Souvenirs, Charlotte). Les dialogues sont plein d’esprit, et il y a des rebondissements surprenants. Le grand secret d’Henri Pick est révélé dans l’épilogue. Tant de références littéraires peuvent aussi êtres admirées par les lecteurs. Le mystère Henri Pick offre une très bonne dynamique à savourer !

Suggestion à lire : Le livre Feel good de Thomas Gunzig est semblable à ce livre et aussi une satire pointue sur le monde littéraire (francophone).

Boek gelezen in het Frans. 

Het gezamenlijke artikel over onze ervaringen met het werk van David Foenkinos van Wil, Ine, Tea en mezelf is hier te lezen.  

Titel: Le mystère Henri Pick
Auteur: David Foenkinos
Uitgever: Gallimard
Jaar uitgave: 2016

--- Je reactie wordt zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Als jij anoniem een reactie achterlaat, wil ik je vragen met je voornaam af te sluiten zodat ik toch een idee heb van wie jij bent! Alvast bedankt.

Kopieer deze link in je browser als je mijn blog wil volgen via follow.it: https://follow.it/villanathalieoverlezen

Herinneringen - David Foenkinos

Melancholie, ontroering en humor wisselen elkaar af in dit teder en subtiel geschreven verhaal.

Foenkinos verrast mij met een volgende roman van hem, dat nogmaals compleet anders is dan de eerste drie die ik al las.

Na Twee zussen, La délicatesse en Charlotte lees ik zijn boek Herinneringen. De verteller is de ik-persoon en vertelt over zijn leven. Hij is een jongeman die ervan droomt om schrijver te worden en zoekende is naar zijn plek in de wereld. Hij heeft een baan aangenomen als nachtwaker in een hotel in Parijs omdat hij denkt dat de nacht en zijn gasten hem inspiratie kunnen brengen, zoals zo vele nachtbrakende auteurs vóór hem. Toch vindt hij zijn eigen teksten te middelmatig, en heeft hij moeite om beslissingen te nemen.

De roman beslaat het biografische verhaal van de verteller en zijn familie, startende bij de dood van zijn grootvader, dat hij verweeft met herinneringen van familieleden, beroemdheden en al dan niet toevallige passanten aan bepaalde feiten uit hun leven. Die herinnering is dan telkens wel een associatie met het verhaal of de anekdote van het hoofdstukje dat voorafgaat. De kunstenares Charlotte Salomon waarover Foenkinos een andere roman geschreven heeft, komt zo ook aan bod in dit verhaal. De relatie met zijn ouders en grootouders is wel het belangrijkste aspect van het boek, hijzelf is ook op zoek naar liefde en kan geen goed voorbeeld nemen aan hen.

Zijn ouders hebben een ingewikkelde relatie met elkaar waarvan hij zich steeds het kind van de rekening heeft gevoeld. Na de dood van zijn grootvader brengen zijn vader en zijn ooms zijn grootmoeder onder in een bejaardentehuis, dit tegen haar eigen zin zowel als die van hemzelf. Dit wreekt zich dan ook verder in het boek, als de grootmoeder er uit eigen wil wegloopt en haar geboortedorp opzoekt waaruit ze door de Tweede Wereldoorlog heel plots werd weggerukt samen met haar ouders die er een ijzerwinkel runden en op de boer moesten om nog enigszins wat geld te kunnen verdienen. Zijn vader gaat nog meer lijden als tegelijkertijd zijn vrouw en moeder van de verteller, een pas gepensioneerde lerares, door het zwarte gat een depressie krijgt en er bij haar daardoor tijdelijk geheugenverlies optreedt.

Zomaar wat van de inhoud opsommen, doet eigenlijk afbreuk aan het prachtige proza en de emoties die doorheen dit boek waren. De beschouwingen zijn zowel komisch als ontroerend, en geven het dagelijkse leven van een familie, de routine en de absurditeit ervan, over verschillende generaties weer.

"De jaren verstreken, er waren oorlogen en muren en de twee oudste kinderen verlieten het huis".

"Ik was altijd gefascineerd door hun dagelijkse onderlinge ergernissen, en het heeft me een hele tijd gekost voor ik inzag dat het een soort melodramatisch spel was. Ze maakten ruzie, keken elkaar gemeen aan, en toch hebben ze nooit een dag zonder elkaar doorgebracht. De gebruiksaanwijzing van het onafhankelijke leven hebben ze nooit gelezen. De ruzies hadden als voordeel dat ze zeker wisten dat ze in leven waren. Waarschijnlijk sterf je sneller in echtelijke harmonie."

De jongeman die ons meeneemt in zijn leven, heeft een hart voor ouderen en zelf een nostalgische geest. Hij helpt zijn grootmoeder met herinneringen van vroeger te herbeleven, en kijkt ook filosofisch naar het leven. Uiteindelijk vindt hij zijn grote liefde, trouwen ze en krijgen ze zelfs een zoon samen. Maar blijft alles wel duren? Ook de liefde tussen een vader en een zoon zie je opbloeien en evolueren, een heerlijke noot die op het einde zeker blijft hangen.

Het boek is best ook ongrijpbaar want het is zeker fragmentarisch en anekdotisch opgebouwd: het bestaat uit allemaal korte stukjes die zijn bijeengebracht. Maar net op die manier maakt het de lezer deelgenoot van gedachten en observaties, die heel natuurlijk en spontaan overkomen. Zo klopt het dan weer wel. Foenkinos heeft vooral een tedere en subtiele schrijfstijl, die ook al in zijn andere romans aan bod kwam.

Titel: Herinneringen
Auteur: David Foenkinos
Vertaler: Liesbet van Nes
Uitgever: Meulenhoff
Jaar uitgave: 2013

--- Je reactie wordt zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Als jij anoniem een reactie achterlaat, wil ik je vragen met je voornaam af te sluiten zodat ik toch een idee heb van wie jij bent! Alvast bedankt.


Kopieer deze link in je browser als je mijn blog wil volgen via follow.it: https://follow.it/villanathalieoverlezen

La délicatesse - David Foenkinos

Het hart als fort dat terug moet overwonnen worden

In deze roman heeft het hoofdpersonage dezelfde naam als ikzelf: Nathalie. Een vrij gewone Franse naam ook. Toch voelt dat altijd even vreemd aan, zeker als je vooraan een eerste voetnoot tegen komt die luidt als volgt: "Il y a souvent une nette tendance à la nostalgie chez les Nathalie". De voetnoten in dit boek zijn dan ook eerder van het toevoegende dan van het uitleggerige type. Dat is op z'n minst apart te noemen.

De Nathalie uit dit verhaal krijgt wel een heel specifieke karaktertekening mee. Nathalie wordt al snel weduwe in het boek, wat een enorm verlies en verdriet voor haar teweegbrengt. Maar ze is ook erg knap en valt op bij de mannen. Het valt Nathalie erg moeilijk om haar leven herop te bouwen. Haar collega's en vrienden kunnen haar nog heel moeilijk bereiken, Haar baas Charles probeert na een lange wachttijd bij haar in het gevlei te komen, maar dat komt amper aan bij haar. Het fort dat ze heeft opgetrokken rond haar hart, uit angst nog iemand te moeten verliezen, kan nog maar moeilijk bereikt worden. maar één man, de geëmigreerde Zweed Markus, die net omdat hij onhandig is en er niet uitzonderlijk knap en zelfs wat te gewoontjes uitziet volgens de meesten, iemand die bijna niet opvalt eigenlijk, lukt het wel omdat hij het net helemaal anders aanpakt.

De titel Delicatesse moest in het Nederlands wel behouden blijven voor deze roman, want op een delicate wijze probeert deze Markus Nathalie te veroveren. Het verhaal is niet heel erg uitgediept maar wel romantisch en tegelijkertijd licht humoristisch genoeg om aangenaam te zijn. De personages zijn niet eenduidig of zo, en er is ongetwijfeld veel tijd gekropen om dit verhaal neer te zetten wat waarschijnlijk simpeler lijkt dan het is. De kritiek die je hier en daar leest dat het vrouwelijke hoofdpersonage nogal cliché is geschilderd, is wat flauw omdat dit bij mij overkomt als zou geen enkele vrouw in de fantasie van een - mannelijke of vrouwelijke - auteur daarmee weg mogen komen. Door al twee andere boeken van Foenkinos te hebben gelezen, vind ik dat je mag beseffen dat hij alle soorten vrouwen mag neerzetten die hij in zijn hoofd heeft, en alle soorten mannen ook (die er ook niet allemaal goed vanaf komen).

Ik las dit boek in het Frans.

Titel: La délicatesse
Auteur: David Foenkinos
Uitgever: Gallimard
Jaar uitgave: 2009

--- Je reactie wordt zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Als jij anoniem een reactie achterlaat, wil ik je vragen met je voornaam af te sluiten zodat ik toch een idee heb van wie jij bent! Alvast bedankt.

De meermin van Black Conch - Monique Roffey

Een mythisch, meeslepend en zinderend Caribisch verhaal

Monique Roffey (1965) is een Britse schrijfster met roots in Trinidad. Haar romans wonnen al verschillende prijzen en nominaties waaronder de Costa Book of the Year voor De Meermin van Black Conch (The Mermaid of Black Conch), haar zevende en laatste nieuwe boek uit 2020. Het boek combineert een oude legende van de Taíno, de inheemse bevolking van de Cariben die na de komst van Columbus aan het einde van de 16^e eeuw uitstierf door de ziektes die naar haar kust was gebracht, met echo’s en invloeden van Ernest Hemingway (Eilanden in de golfstroom en De oude man en de zee) en Pablo Neruda (het gedicht The Mermaid and the Drunks). Dat schrijft Romney zelf in haar dankwoord.

Die meermin is geen lieftallige zeemeermin uit de Disney-films maar een mooie jonge vrouw uit vroegere tijden die door de vervloeking van de andere vrouwen vanwege haar schoonheid en de begeerte die ze bij de mannen uit haar gemeenschap opriep, gedoemd is om eeuwenlang eenzaam als meermin in de oceaan te blijven rondzwerven. Als de genaamde Aycayia op een dag in 1976 uit het water opduikt, is dat door het getokkel van David, een eenvoudige visser, op een oude gitaar, die haar uit de wateren lokt rond het vissersdorpje Black Conch, ergens in de buurt van Jamaica.

Roffey beschrijft Aycayia heel precies en ontluisterend als volgt: 

Zeemos hing als een pluizige baard aan haar schouders, zeepokken groeiden op de bolling van haar heupen, haar torso was stevig en gespierd, bedekt met dunne schubben, alsof ze een pak van haaienhuid droeg.

De twee vallen direct voor elkaar. Maar doordat Aycayia door David meer en meer naar boven wordt gelokt, komt ze in aanraking met een boot met Amerikaanse sportvissers die haar na een hevige strijd gevangen nemen en ze daarna als trofee op de kade ophangen. Het lukt David de meermin te redden en haar bij hem thuis op te vangen en haar vertrouwen te winnen. Door zijn liefde en vertrouwen verandert ze op enkele weken tijd terug in de jonge vrouw die ze ooit was. Hun beider gevoelens kan de lezer halen uit de in volkse taal jaren later neergeschreven dagboekherinneringen van David, zowel als uit de poëtische ietwat mythische memoires van Aycayia zelf die de alwetende verhaalstem beiden afwisselen. Door deze perspectieven, stilistisch zo totaal verschillend van elkaar, bijeen te brengen worden de karakters levendig en meerlagig. Of de passie en het vertrouwen tussen de twee hoofdpersonages voldoende is om de eeuwenlange vervloeking ongedaan te maken, is een ander paar mouwen. Ook de spanning wordt in deze zinderende Caribische roman opgebouwd naar het einde toe.

Roffey weet haar verhaal slim te construeren en te verdiepen, en brengt verschillende thema’s aan zoals de kwestie van de imperialistische kolonisering en de gevolgen ervan, de seksualisering van de vrouw, en de kantelende relaties tussen mannen en vrouwen. Het is bovenal een verhaal van liefde en vriendschap. Vooral de vriendschap tussen de dove zoon van buurvrouw Mejuffrouw Rain, Reggie, en Aycayia, beiden buitenbeentjes die elkaar heel snel vinden, komt heel sterk en ontroerend over. De scène met de neer regenende vissen die Aycayia achtervolgen, blijft zeker lang op het netvlies plakken. Dit mythische verhaal is wonderlijk, meeslepend en overtuigend tot aan het einde toe. 

Titel: De meermin van Black Conch
Auteur: Monique Roffey 
Vertaler: Kees Mollema

Uitgever: Orlando
Jaar uitgave: 2021

--- Je reactie wordt zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Als jij anoniem een reactie achterlaat, wil ik je vragen met je voornaam af te sluiten zodat ik toch een idee heb van wie jij bent! Alvast bedankt. 

Kopieer deze link in je browser als je mijn blog wil volgen via follow.it: https://follow.it/villanathalieoverlezen

Gelezen in oktober 2021

Theater en poëzie

1. Boeren - Erik Vlaminck

Boeren is een nieuw theaterstuk van Erik Vlaminck, auteur van romans, theater en brieven van Dikke Freddy. Zijn uitgegeven toneelstukken kunnen ook goed gelezen worden als korte novelles. Hij put uit dezelfde thema's die in zijn eerdere werk voorkomen. En dat weet hij zelf ook. De proloog is weer komisch en heerlijk (zelf-)relativerend, het stelt een dialoog voor tussen de twee acteurs die dit stuk zullen spelen in tientallen schuren en stallen, 'daar waar boeren boeren en boeren leven'. De twee acteurs zijn Hans Van Cauwenberghe en Gert Jochems.

 
Zij spelen twee broers, waarvan de ene de boerderij heeft overgenomen van hun overleden ouders en de andere een endodontoloog, geen gewone tandarts. En er is ook een vrouw die een belangrijke rol speelt tussen de twee. De broers komen niet overeen met elkaar, en dat is nog een understatement.

De komische noot ontdoet het verhaal dit keer niet van de tragiek en de onmacht voor mij. Het is voor mij wat te veel van het goede allemaal deze keer. Het is sowieso een goed Vlaminck-stuk en zeer genietbaar voor de liefhebbers. 

2. Aarduitwrijvingen - Charlotte Van den Broeck

Wederom een bloedmooie bundel met prachtige pennenstreken landschappen en lichamen beschrijvend, feminien en erg sensueel. Een van de vele gedichten vind je hier. 

3. Iemands lief - Bart Moeyaert & Peter Van den Eede

Er is een nieuwe editie uit van dit boek uit 2013, met een andere cover en prachtige afbeeldingen van de hand van Peter Van den Ende, illustrator van o.a. het prachtige prentenboek Zwerveling. De tekst was al wondermooi, de nieuwe tekeningen maken dit lange gedicht van Bart M. nóg geweldiger.

Romans

4. Eline Vere - Louis Couperus

Ik genoot meer van deze klassieke roman dan ik had verwacht. Dit heeft zeker ook veel te maken met de leesclub waarin we dit werk uit 1889 samen bespraken en ik er op die manier altijd meer weet uit te halen. Couperus geeft in deze epische roman heel goed weer wat er zich in de Haagse elites afspeelde in die tijd. Eline Vere is een meisje uit de hogere adellijke klasse die inwoont bij haar zus en schoonbroer, maar jammer genoeg te onstandvastig en wankelmoedig is en tegelijkertijd te dromerig om zich aan te passen aan de 'banale dagelijkse wereld' rondom haar. Ze vindt niet de juiste man waarmee ze door het leven wil gaan, en stelt te hoge eisen. Langzaam slaat het noodlot toe, omdat ze de kansen die haar geboden worden, niet grijpt om hieraan te ontkomen.

De roman wordt niet alleen gedragen door Eline maar door verschillende personages die elk op hun eigen manier naar liefdesrelaties kijken en ze ook aangaan. We leren Eline ook vooral kennen door de ogen van de andere personages. Hoe veel doet die late 19e eeuw in deze kringen ook niet denken aan de Victoriaanse periode ten tijde van de Brontë's en Jane Austen! Het heeft zo lang geduurd eer de vrouw echt geëmancipeerd werd.

Met prachtig ouderwets taalgebruik van Couperus uiteraard, waar ik wel een aantal pagina's lang aan moest wennen ook.

 

5. Herinneringen (Souvenirs) - David Foenkinos: Nederlands gelezen 

6. Le mystère Henri Pick (Het geheime leven van Henri Pick) - David Foenkinos: Frans gelezen

Ik las deze twee volgende boeken van David Foenkinos na ook Twee zussen, Delicatesse en Charlotte te hebben gelezen. Binnenkort volgt er een gezamenlijk artikel over dit samenleesproject op de Hebban Literatuurblog en zal ik hier ook nog enkele stukjes over deze boeken posten. 

7. Het diepe blauw - Ayesha Harruna Attah

Deze Ghanese in Senegal wonende schrijfster die in de VS gestudeerd heeft, schreef een prachtige roman over de West-Afrikaanse slavengeschiedenis aan de hand van een tweeling die van elkaar wordt gescheiden door een roofoverval op hun dorp. Hassana groeit uiteindelijk verder vooral op in Lagos, het huidige Nigeria, en Husseina wordt door een priesteres die haar heeft vrijgekocht mee naar Bahía, Brazilië, genomen. Hier lees je mijn recensie over dit boek.

8. Grammatica van een obsessie - Jolien Janzing

Dit is de debuutroman van de Nederlands-Belgische schrijfster Jolien Janzing, die me vorig jaar erg wist te bekoren met haar historische roman Het tij hoog, de maan blauw. Dit boek begint maar liefst met drie verschillende verhaallijnen waarvan je niet direct weet hoe ze bij elkaar horen. In elke verhaallijn zit wel een personage dat het moeilijk te verduren heeft. Toch slaagt Janzing erin om naarmate het verhaal vordert de personages dichter bij elkaar te brengen.
Een van de centrale figuren is de schrijver Alex Meijer die verliefd wordt op Eda, een aantrekkelijke vrouw waarvan hij vermoedt dat ze een ongelooflijk verhaal in zich draagt. Hij gaat dan ook veel te ver om dat te weten te komen. In elke verhaallijn zitten er enkele spannende momenten en keerpunten. Dit wordt allemaal erg goed samengebracht in een vrij korte roman, die daardoor gebald en erg effectief overkomt, in een niet aflatend constant ritme. Goed geschreven!  

 

--- Je reactie wordt zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Als jij anoniem een reactie achterlaat, wil ik je vragen met je voornaam af te sluiten zodat ik toch een idee heb van wie jij bent! Alvast bedankt. 

Kopieer deze link in je browser als je mijn blog wil volgen via follow.it: https://follow.it/villanathalieoverlezen

Het diepe blauw - Ayesha Harruna Attah

Miljoenen slachtoffers van het West-Afrikaanse slavernijverleden krijgen mooie vrouwelijke protagonisten

Ayesha Harruna Attah (1983), geboren en opgegroeid in Accra, Ghana, is de dochter van een journaliste en een grafisch designer. Ze studeerde Biochemie en Journalistiek in de Verenigde Staten en woont nu in Senegal. In 2014 was ze een schrijver-in-residentie in Bahía, Brazilië, een van de belangrijkste plaatsen uit haar nieuwste roman Het diepe blauw (The deep blue between) uit 2020. Sinds 28 september 2021 woont ze tijdelijk als schrijver-in-residentie in Amsterdam, via het Nederlands Letterenfonds.

Toen Attah’s vader zijn stamboom had opgemaakt, bleek dat zijn betovergrootmoeder als slaaf had geleefd in een polygaam gezin bij zijn betovergrootvader. De slavernij in West-Afrika is dus een deel van de familie van de schrijfster, en de centrale context in haar laatste twee romans, zowel in Het diepe blauw als haar vorige roman De honderd waterputten van Salaga. In Het diepe blauw gaat het over een 9 à 10-jarige tweeling, Hassana en Husseina, die aan het einde van de 19e eeuw tijdens een aanval wordt weggeroofd uit hun dorp, en waarbij de meeste leden van hun familie omkomen. Ze raken niet alleen hun oudere zus Aminah, waarover overigens die eerste roman gaat, kwijt maar ook elkaar. Dit voelt aan als een amputatie.

Hassana was altijd de krachtigste, en de leidende van de twee. Zij vlucht weg van haar ‘koper’ en heeft het geluk om mensen, en vooral sterke vrouwen, tegen te komen die haar helpen om voor haar eigen weg te kiezen, en komt in opstand tegen het onrecht dat ze rondom zich ziet. Ze is leergierig en wil haar stem krachtiger laten klinken. Husseina die zich later Vitoriá laat noemen, wordt ‘weggekocht’ van haar eigenaar door priesteres Yaya, die haar later mee naar Brazilië neemt en komt terecht in de religieuze candomblé-gemeenschap, een door een grote Afrikaanse gemeenschap in de havenstad Bahía ontwikkelde religie, en mengeling van het christendom met een uit Afrika meegebrachte geesten- en voorouderverering. In die candomblé-gemeenschap vindt Husseina haar rol. Anderen in hun gemeenschap, zoals baba Sule, behouden echter hun uit West-Afrika geadopteerde islam-geloof.

Bij Hassana evolueert het traditionele geloof dat ze als kind meekreeg door alles wat ze meemaakt, dan weer tot atheïsme, omdat geen enkele god haar geluk heeft gebracht. Hier loopt ze in haar eind 19e-eeuwse “gemissioneerde” omgeving natuurlijk niet mee te koop en woont ze wel de protestantse kerkdiensten bij die in haar omgeving gehouden worden, zoals ook de trouwdienst van haar beste vriendin. De meisjes groeien los van elkaar op, Hassana in Lagos, het huidige Nigeria, en Husseina, ver van haar in Bahía, gescheiden door de oceaan, ‘het diepe blauw dat hen scheidt’. Toch blijven ze elkaar tegenkomen want ze dromen elkaars dromen en voelen dat de ander ook nog steeds in leven is. Zo ontspringt bij Husseina na lange tijd ook eindelijk de wil om haar zus terug op te zoeken, en neemt ze de kans om terug naar West-Afrika te varen onder de hoede van een mannelijke reisgenoot die zich hiervoor ter beschikking stelt.

“Slavernij behoort nog heel erg tot het collectieve geheugen in West-Afrika”, vertelde Attah aan Gie Goris van Mo*-magazine, […] maar in de officiële geschiedschrijving of in het onderwijs wordt “Over de inheemse slavernij of over de verwoestende machtsstrijd binnen of tussen die rijken* nauwelijks gesproken. Daarom doe ik dat net wel.” (*de middeleeuwse imperia als het Mali-rijk, het Ghana-rijk, het Songhai-rijk) Attah geeft inderdaad een stem aan enkele van die miljoenen Afrikaanse slaven die zowel in de eigen regio als in het buitenland werden ingezet.

De slavernij die heerste aan de West-Afrikaanse kust, werd naar Brazilië geëxporteerd door o.a. de Nederlandse West-Indische Compagnie, (vooral opgericht door de rijke ‘vluchtelingen’ uit de Zuidelijke Nederlanden – Vlamingen dus – opgestart in de 17e Nederlandse Gouden Eeuw), naast de Portugese kolonisatoren. Zij probeerden elkaar in die tijd de loef af te steken om zo veel mogelijk kapitaal te vergaren.

De pen van Attah sleept je in dit leerzame en geëngageerde boek mee in de avonturen van de meisjes, en houdt hun verhaal levendig waardoor je nooit de indruk krijgt dat dit zich allemaal twee eeuwen eerder afspeelt. Daardoor wordt die vroegere weliswaar minder besproken roman over de oudere zus Aminah zeker ook interessant om te lezen. De hoofdpersonages zijn sterk neergezet en goed uitgewerkt, evenals hun omgeving. Hun gedachten en emoties zijn in heldere en duidelijke taal weergegeven, ook in de Nederlandse versie met dank aan het vertalerstrio Dennis Keesmaat, Daniëlle Stensen en Lara Visser. De heerlijke verteltrant en de goede balans tussen de historische en de psychologische kant, maken dit tot een boek dat indruk maakt, voor zowel jong- als wat oudere volwassenen.

Bron: Mo*, 23 oktober: ‘‘Wie tot slaaf gemaakt werd, verdient meer dan een anoniem bestaan”, interview Attah met Gie Goris

Playlist: https://open.spotify.com/playlist/40H8FhSbt52wmdQ4AeYHgq?si=99930dbe161c4b81

Titel: Het diepe blauw
Auteur: Ayesha Harruna Attah
Vertalers: Dennis Keesmaat, Daniëlle Stensen, Lara Visser 

Uitgever: Orlando ism Oxfam Novib
Jaar uitgave: 2021

--- Je reactie wordt zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Als jij anoniem een reactie achterlaat, wil ik je vragen met je voornaam af te sluiten zodat ik toch een idee heb van wie jij bent! Alvast bedankt.


Kopieer deze link in je browser als je mijn blog wil volgen via follow.it: https://follow.it/villanathalieoverlezen

Charlotte - David Foenkinos

Het tragische leven van een uitzonderlijke kunstenares kunstig verteld

In Charlotte volgt Foenkinos het leven van de Joods-Duitse schilderes Charlotte Salomon die als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt naar het zuiden van Frankrijk vertrekt op aansporen van haar vader en stiefmoeder in een poging om aan het Naziregime te ontsnappen. Ze moet dan ook afscheid nemen van haar geheime en grote liefde wat haar erg zwaar valt.

Het proza in dit boek, dat ik in het Frans las, is van een sterk kaliber. De stijl is gevoelig en heel mooi, het verhaal is erg ontroerend en aangrijpend ook. De liefde met een grote L speelt een grote rol in dit boek. Je kan als lezer enorm meeleven met het hoofdpersonage dat heel wat trauma's in haar jonge leven heeft meegemaakt. Ze zal, zoals geweten want gebaseerd op de feiten uit het leven van de echt bestaande kunstenares, Auschwitz niet overleven, want ook in het Vichy-Frankrijk waren joden hun leven niet veilig. Toch wil je doorheen het verhaal steeds dat het goed afloopt voor haar. Haar leven heeft echt aan een toevallig zijden draadje gehangen.

Dat tragische leven komt tot uiting in haar expressionistische serie van 1300 autobiografische schilderijen (gouaches) getiteld 'Leben? oder Theater?' die haar heeft overleeft en die zelfs in 2020 werd tentoongesteld in het Joods Historisch museum in Amsterdam waar deze schilderijen uiteindelijk zijn beland. De auteur laat zichzelf soms opdraven op bepaalde momenten in zijn zoektocht naar het leven van deze uitzonderlijke kunstenares.

Een prachtig boek, dus een aanrader, 'un coup de coeur' zoals het in het Frans wordt genoemd. 

Titel: Charlotte
Auteur: David Foenkinos
Uitgever: Gallimard
Jaar uitgave: 2014

--- Je reactie wordt zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Als jij anoniem een reactie achterlaat, wil ik je vragen met je voornaam af te sluiten zodat ik toch een idee heb van wie jij bent! Alvast bedankt.

Kopieer deze link in je browser als je mijn blog wil volgen via follow.it: https://follow.it/villanathalieoverlezen

Twee zussen - David Foenkinos

Een goed ineengestoken psychologische thriller met een onverwacht einde

Als Mathilde verlaten wordt door Étienne, stort haar wereld in elkaar. Ze kan zijn vertrek niet aanvaarden en ziet geen toekomst meer. Haar zus Agathe vangt haar op als ze merkt hoe ze er aan toe is, en laat haar lange tijd logeren in haar kleine appartement waar ze woont met haar man en haar dochtertje. Ze kan een tijdje ook niet voor haar zelf zorgen. Zowel Agathe als haar man Fréderic zijn benomen door drukke jobs en hun dochtertje, en de situatie wordt na een tijd erg moeilijk.

Mathilde stelt zich na een tijd wel inschikkelijker op en probeert hun het leven wat te vergemakkelijken maar de inbreuk op de privacy van het gezin wordt moeilijker en moeilijker om vol te houden. De situatie kantelt keer op keer en als je het verhaal achteraf bekijkt als je het hebt uitgelezen, zie je eigenlijk een berekende vrouw naar voren komen, die een gok heeft genomen om weer een stabiel leven op te bouwen. Het boek zit goed ineen en eindigt zeker onverwacht.

Door de vele aanbevelingen had ik echter een iets meer literair boek verwacht, en dat bracht dit boek als eerste kennismaking niet echt. Dit is eerder een soort psychologische thriller waarvan de stijl ook niet echt speciaal opvallend is. De boeken van Foenkinos blijken wel erg verschillend van toon en stijl te zijn.

Titel: Twee zussen
Auteur: David Foenkinos
Vertalers: Kris Lauwerys, Isabelle Schoepen
Uitgever: Borgerhoff & Lamberigts
Jaar uitgave: 2019

--- Je reactie wordt zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Als jij anoniem een reactie achterlaat, wil ik je vragen met je voornaam af te sluiten zodat ik toch een idee heb van wie jij bent! Alvast bedankt. Kopieer deze link in je browser als je mijn blog wil volgen via follow.it: https://follow.it/villanathalieoverlezen

De grote en de kleine slangengodin - Charlotte Van den Broeck

hardleers en heupwiegend de hele nacht 
hebben de Grote en de Kleine Slangengodin de woestijn geharkt
en elke nacht opnieuw eeuwenlang

kammen ze terwijl wij slapen voor ons de schimmen
uit de aarde

opgejaagd door het rakelen
schieren over de zandrug beschaduwde rimpelingen
alsof iets in de bodem zaaiklaar

en bar
zichzelf voortdurend achternazit het rilt
onder de hoge zon het vraagt om bescherming
van een kwaadwerend amulet

beschavingen later zal men
wanneer de godinnen in ongeloof en kromgewerkt
in een museum staan

hun borsten onbedekt laten
hun taak afdoen als het bezweren van slangen

en iets met vruchtbaarheid

Uit: Aarduitwrijvingen
Auteur: Charlotte Van den Broeck
Uitgever: De Arbeiderspers
Jaar uitgave: 2021

--- Je reactie wordt zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Als jij anoniem een reactie achterlaat, wil ik je vragen met je voornaam af te sluiten zodat ik toch een idee heb van wie jij bent! Alvast bedankt.

Kopieer deze link in je browser als je mijn blog wil volgen via follow.it: https://follow.it/villanathalieoverlezen

En toen begon de zee te zingen - Nele Baplu

Sterke emoties in een teer en troostend verhaal

Dit boek kreeg ik doorgestuurd van een durvende beginnende schrijfster, Nele Baplu. Hoewel dit haar eerste roman is, is er al wel een eerdere titel van haar te vinden, met name een gedichten- en afbeeldingenbundel (uit 2018) die ook al grote emoties bevat, die jonge moeders tijdens hun prille moederschap kunnen overmeesteren. De titel van die bundel liegt er niet om: ik zie je gewoon graag - postnatale tranen.

En toen begon de zee te zingen is ook een roman waarin sterke emoties het hoofdbestanddeel vormen. We leren Helena kennen, van wie het leven nog enkel uit waken en wachten bestaat. Na het verlies van haar eerste zoontje aan wiegendood, gaat ze nu elke dag op hetzelfde tijdstip de deur uit om telkens op dezelfde tram te zitten richting het ziekenhuis waar haar tweede zoon, Steppe, nu al twee jaar in coma ligt na een ongeval tijdens het mountainbiken.
Haar man, Marc, heeft zich op zijn werk gestort en is voor zijn vrouw gaan zorgen. Hij zorgt elke avond voor een heerlijke maaltijd en ze hebben nog steeds een goede relatie waarin Helena zich geborgen voelt. Steppe bezoeken lukt hem echter niet meer. Toch probeert hij het nog één keer, om vooral zijn vrouw een plezier te doen. Hij had echter niet voorzien wat voor gevoelens dit bij hem zou losmaken.

Helena is nog steeds overtuigd van haar zoons bewustzijn. Ze leest hem al langere tijd boeken voor en is er als enige nog van overtuigd dat hij al gereageerd heeft op haar stem.
Op dit moment is ze bezig met een gevoelig mythisch soort verhaal over een Welshe jongen die in vroegere tijden op het strand werd achtergelaten onder de warme bescherming van een lammetjesvacht. Helena is helemaal betoverd geraakt van dit verhaal over Trystan dat haar enorm ontroert. De twee verhalen raken in elkaar vervlochten, en we volgen zowel het nieuwe verdriet van Helena als het oude verdriet uit haar boek. De zee geeft, neemt en zingt. En een Welsh wiegeliedje duikt af en toe uit de zee op als troostend en wonden helend gezang.

Het dunne boek heeft Helena gevonden in een boekenruilkastje, en sluit af met de mysterieuze woorden 'Bel me' en een telefoonnummer. Als ze dit dan ook probeert, brengt dit voor haar na eerst nog een tijdje op haar honger te zitten, een wending te weeg in haar leven. Zo kruipt er ook nog de nodige spanning in het boek!

De schrijfster weet vooral haar karakters uit te diepen en het grote verdriet onder woorden te brengen dat door heel het boek doorschemert. Ook verspringt ze regelmatig van perspectief. Zo blijft het boek interessant voor de lezer en kabbelt het zeker niet rustig voort. Zo leren we hoe de verschillende personages op elkaar reageren, en wat schuldgevoelens en gemis tot gevolg kunnen hebben op iemand. De roman is diepgravend en ontroerend, maar niet onoverkomelijk zwaar. Door de vervlechting van de twee verhalen en de connectie niet te verliezen met het dagelijkse leven kan je als lezer overeind blijven en vind je in plaats van wanhoop troost in deze sterk geschreven roman.

Dit boek maakte vooral sterke emoties bij me los, een ontspanning/ontsnapping was het deze keer niet echt. Het was ook best herkenbaar omdat de leefomgeving uit dit boek net als voor mezelf Antwerpen is, en ik net op dit moment enkele dingen ook herkende en het daardoor nog dichter bij mij kwam.
Deze roman werd genomineerd voor de Cultuurprijs Herenthout 2020.

Titel: En toen begon de zee te zingen
Auteur: Nele Baplu
Uitgever: In eigen beheer, Brave New Books
Jaar uitgave: 2020

--- Je reactie wordt zichtbaar nadat ik ze heb goedgekeurd. Als jij anoniem een reactie achterlaat, wil ik je vragen met je voornaam af te sluiten zodat ik toch een idee heb van wie jij bent! Alvast bedankt.

Kopieer deze link in je browser als je mijn blog wil volgen via follow.it: https://follow.it/villanathalieoverlezen